بازار بزرگ تبریز

بازار بزرگ تبریز، نگین درخشان معماری و تجارت ایران، میراثی زنده و نفس گیر از قرون گذشته است که هر بازدیدکننده ای را به سفری شگفت انگیز در دل تاریخ فرامی خواند. این مجموعه باشکوه، با وسعت چشمگیر خود، به عنوان بزرگترین سازه آجری به هم پیوسته سرپوشیده در جهان شناخته می شود و شکوه بی نظیر آن در سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

در قلب شهر تبریز، در میان هیاهوی زندگی مدرن، همچنان می توان نبض تپنده تاریخ و فرهنگ را در دالان های تو در توی بازار بزرگ تبریز احساس کرد. هر گوشه از این بازار، داستانی ناگفته از روزگاران پررونق جاده ابریشم، فراز و نشیب های تجاری و زندگی روزمره مردمان گذشته را در خود نهفته است. از عطر دلنشین ادویه های کمیاب و بوی چرم و چوب گرفته تا نقش و نگار فرش های بی بدیل و هیاهوی فروشندگان، همگی دست در دست هم می دهند تا تجربه ای بی نظیر و فراموش نشدنی را برای هر رهگذری رقم زنند. این بازار نه تنها یک مکان برای خرید و فروش است، بلکه یک موزه زنده، یک دانشگاه تاریخی و یک گالری بی انتها از هنر و معماری محسوب می شود که هر لحظه آن دعوت به کشفی جدید می کند.

بازار بزرگ تبریز در یک نگاه

بازار بزرگ تبریز، شاهکاری از معماری و شهری سازی ایرانی، تنها یک مجموعه تجاری نیست، بلکه قلب تپنده شهر و آیینه تمام نمای فرهنگ، تاریخ و اقتصاد آن در طول قرون متمادی است. قرارگیری آن در مسیر جاده ابریشم و رونق بی مانندش در سده های گذشته، این بازار را به یکی از مهم ترین مراکز تجاری و فرهنگی جهان تبدیل کرده است.

موقعیت و دسترسی

بازار بزرگ تبریز در هسته مرکزی شهر تبریز، در استان آذربایجان شرقی، قرار گرفته است. این مجموعه عظیم از شرق به عمارت عالی قاپو (مجموعه کاخ های ولی عهدنشین قاجار) و از غرب به مسجد جامع تبریز محدود می شود. بخش های شمالی آن حتی از رودخانه میدان چایی (مهران رود) نیز عبور کرده و توسط پل های چوبی به بخش اصلی متصل می شوند.

دسترسی به این بازار از تمامی نقاط شهر تبریز به آسانی امکان پذیر است. از میدان ساعت و منطقه ائل گلی، می توان از طریق سیستم حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس های بی آر تی یا تاکسی های خطی به این شاهکار معماری رسید. فاصله اش از فرودگاه بین المللی شهید مدنی تبریز حدود ۲۰ دقیقه و از ایستگاه قطار حدود ۱۸ دقیقه با خودرو است که نشان دهنده دسترسی آسان برای گردشگران داخلی و خارجی است.

ابعاد و ویژگی های عمومی

مجموعه بازار تبریز با مساحتی نزدیک به یک کیلومتر مربع، ابعاد خیره کننده ای دارد که آن را از سایر بازارهای جهان متمایز می کند. این بازار شامل حدود ۵۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته بازار، ۱۱ باب دالان، ۱۲ باب مدرسه و ۵ باب حمام است. این تنوع بی نظیر، از همان ابتدا، بازار را به محلی برای انواع مشاغل و اصناف، از زرگری و مسگری گرفته تا فرش بافی و عطاری، تبدیل کرده بود. گرچه برخی مشاغل سنتی با گذشت زمان از بین رفته اند، اما ماهیت پویا و زنده بازار همچنان حفظ شده است.

اهمیت جهانی و ملی

اهمیت بازار بزرگ تبریز فراتر از مرزهای ایران است. این مجموعه در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با شماره ثبت ۱۰۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. نقطه عطف جهانی شدن آن اما در سال ۲۰۱۰ میلادی بود که با شماره ثبت ۱۳۴۶ به عنوان یکی از میراث جهانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. این ثبت جهانی نه تنها به دلیل ابعاد و قدمت آن، بلکه به خاطر حفظ کارکرد تاریخی و تجاری خود در طول قرون متمادی و همچنین معماری منحصر به فرد آجری اش بوده است که آن را از دیگر بازارهای سنتی جهان متمایز می کند.

تاریخچه پرفراز و نشیب بازار تبریز: گذرگاهی بر جاده ابریشم

بازار بزرگ تبریز نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه راوی تاریخ پرفراز و نشیب این منطقه و یادآور روزهای اوج جاده ابریشم است. هر آجر آن، حکایتی از عبور کاروان ها، داد و ستد تجار و تبادل فرهنگ ها در خود دارد.

پیشینه تاریخی و نقش در جاده ابریشم

شهر تبریز، به دلیل قرار گرفتن بر سر چهارراه جاده ابریشم، از دیرباز دارای اهمیت استراتژیک فراوانی بود. بازار آن نیز به تبع این موقعیت، به یکی از پررونق ترین مراکز تجاری بین المللی تبدیل شد. جهانگردان و تاریخ نویسان معروفی همچون ابن بطوطه، مارکو پولو، ژان شاردن و اولیا چلبی، که از سده چهارم هجری تا دوره قاجاریه از این بازار بازدید کرده اند، در نوشته های خود به شکوه و رونق بی نظیر آن اذعان داشته اند. تبریز در آن دوران، پل ارتباطی مهمی برای تجارت اروپا با مناطق شمالی ایران و حتی آسیای میانه بود، تا جایی که در سال ۱۲۵۶ خورشیدی، این شهر ۲۵ تا ۳۳ درصد از کل مراودات تجاری کشور را بر عهده داشت.

تحولات و بازسازی ها

تاریخ بازار تبریز، جدای از دوران اوج، شاهد حوادث و بلایای طبیعی نیز بوده است. زمین لرزه مخرب سال ۱۱۹۳ قمری، بخش های وسیعی از بازار را ویران کرد، اما این پایان کار نبود. نجفقلی خان دنبلی، حاکم وقت تبریز، با همت و درایت خود، اقدام به بازسازی گسترده بازار کرد و شکوه آن را بازگرداند. در دهه های اخیر نیز این بازار از آسیب آتش سوزی در امان نمانده است. آتش سوزی گسترده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ در سرای ایکی قاپیلار و حادثه ای مشابه ده سال قبل از آن، بخش هایی از این مجموعه را در کام خود فرو برد. با این حال، تلاش های مداوم برای مرمت و بازسازی، این میراث ارزشمند را همچنان زنده و پویا نگه داشته است.

نقش اقلیت ها در تجارت بازار

در رونق تجارت بازار تبریز، نقش اقلیت های مذهبی به ویژه ارامنه بسیار برجسته بود. آن ها با تجار روس و اروپایی روابط گسترده ای داشتند و از طریق جاده ابریشم، کالاهای انگلیسی را از استانبول وارد مناطق شمالی ایران می کردند. این داد و ستدها، تبریز را به یک مرکز مهم برای ورود کالاهای اروپایی مانند پارچه های ابریشمی، مخملی، شیشه، قند و فلزات، و همچنین صادرات ابریشم، خشکبار و تنباکو تبدیل کرده بود.

مشاغل و تغییر ماهیت بازار

بازار بزرگ تبریز در طول تاریخ، مأمن صدها شغل و صنف مختلف بود. از مسگری، حلاجی و سراجی گرفته تا زرگری، عطاری و فرش فروشی، هر راسته و تیمچه ای به صنفی خاص اختصاص داشت. با گذشت زمان و ورود تکنولوژی های جدید، بسیاری از این مشاغل سنتی مانند نعلبندی، پالان دوزی و سمساری از بین رفته اند. همچنین، برخی از باراندازهای قدیمی که زمانی محل تخلیه بار کاروان ها بودند، به تدریج به پاساژها و مجتمع های تجاری مدرن تغییر کاربری داده اند که این تغییرات، نشان دهنده پویایی و انعطاف پذیری بازار در تطابق با نیازهای زمان است.

بازار بزرگ تبریز، شاهکاری از معماری و شهری سازی ایرانی، نه تنها یک مجموعه تجاری نیست، بلکه قلب تپنده شهر و آیینه تمام نمای فرهنگ، تاریخ و اقتصاد آن در طول قرون متمادی است.

شاهکار معماری بازار تبریز: سفری در تونل زمان

معماری بازار بزرگ تبریز، خود به تنهایی یک جاذبه بی نظیر است. قدم گذاشتن در دالان های آن، مانند سفری به عمق تاریخ است؛ جایی که هر قوس و هر آجر، داستانی از هنر و مهندسی ایرانی را روایت می کند.

ویژگی های منحصر به فرد معماری

بازار تبریز به عنوان بزرگترین سازه به هم پیوسته آجری و سرپوشیده جهان، نمونه ای بی بدیل از هوش معماری ایرانی است. مصالح اصلی به کار رفته در ساخت آن، آجر، چوب و کاشی های فیروزه ای است که در کنار هم، فضایی دلنشین و پایدار را ایجاد کرده اند. عرض گذرگاه ها معمولاً بین چهار تا پنج متر و بلندی سقف ها حدود پنج تا شش متر است که در مقایسه با بازارهای مناطق گرمسیر ایران، کوتاه تر و مناسب تر برای اقلیم سرد و پربرف تبریز طراحی شده است.

گنبدها، به ویژه گنبد تیمچه امیر و تیمچه مظفریه، نه تنها زیبایی خیره کننده ای به بازار می بخشند، بلکه نقش مهمی در تهویه هوا و تامین روشنایی طبیعی دارند. روزنه های تعبیه شده در سقف گنبدها، نور ملایمی را به داخل بازار هدایت می کنند و به حفظ دمای مناسب کمک می کنند. معماری داخلی حجره ها نیز با تزیینات گچی و آجری، فضایی سنتی و دعوت کننده را به وجود آورده است. این سازه بزرگ با دیوارهای آجری ضخیمش در زمستان، گرمای خود را حفظ و از ورود سرمای تبریز جلوگیری می کند.

نقشه های قدیمی بازار

اولین نقشه دقیق از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، به عنوان بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز، توسط اسدالله خان مراغه ای ترسیم شد. این نقشه که در بخش شمال شرقی نقشه اصلی شهر قرار گرفته، بسیاری از تیمچه ها و کاروانسراهای مهم بازار را با نام مشخص کرده است که اطلاعات ارزشمندی از ساختار اولیه بازار به دست می دهد.

جوایز و تقدیرها

پروژه نوسازی و مرمت بازار تبریز به دلیل حفظ اصالت و کاربری تاریخی، مورد تحسین جهانی قرار گرفته است. این پروژه در سال ۲۰۱۳ میلادی، به عنوان یکی از پنج طرح برگزیده، جایزه معتبر معماری آقاخان را دریافت کرد. این جایزه، نه تنها تاییدی بر ارزش های معماری و تاریخی بازار بود، بلکه نشان دهنده موفقیت تلاش ها برای حفظ و احیای این میراث ارزشمند است.

بخش های مختلف بازار بزرگ تبریز: دنیایی در دل یک بازار

بازار بزرگ تبریز، مجموعه ای از هزارتوهای به هم پیوسته از راسته ها، تیمچه ها، سراها و دالان ها است که هر یک هویت و کاربری خاص خود را دارند. گشت و گذار در این بخش ها، تجربه ای از کشف و حیرت را به ارمغان می آورد.

راسته بازارها

راسته بازارها، معابر عمومی و مسقف بازار هستند که معمولاً فاقد در ورودی بوده و به عنوان شریان های اصلی ارتباطی و تجاری عمل می کنند. هر راسته به نوع خاصی از کالا یا صنف اختصاص دارد و حال و هوای منحصر به فرد خود را به نمایش می گذارد. از مهم ترین راسته های بازار تبریز می توان به راسته بازار جدید و قدیم، بازار کفاشان، بازار صفی، جمعه مسجد، قیزبستی بازار، بورکچی بازار (کلاهدوزان)، بازار صادقیه، بازار یمنی دوز، سراجان و پنبه چی بازار اشاره کرد. در میان هیاهوی این راسته ها، بوی ادویه های تازه، صدای چکش مسگرها و نمایش رنگارنگ پارچه ها، فضایی زنده و دلنشین را می آفریند.

تیمچه ها

تیمچه ها، فضاهای مسقف و گنبدی شکل با آجرکاری های ظریف هستند که معمولاً دارای درهای ورودی بزرگ و محکمی بوده و شب ها یا در ایام تعطیل بسته می شوند. هر تیمچه نگهبانی به نام «اوداباشی» داشته است. تیمچه ها از نظر کاربری به چهار بخش تقسیم می شدند: فضای عمومی برای انبوه کالا، زیرزمین برای انبارداری، حجره های همکف برای داد و ستد و طبقه بالا برای استراحت بازرگانان.

تیمچه امیر، یکی از مهم ترین و پررونق ترین بخش های بازار تبریز است که بورس طلا و جواهرات و منسوجات به شمار می رود. تیمچه مظفریه، به ویژه، به دلیل معماری بی نظیر و جایگاه آن به عنوان مرکز اصلی تجارت فرش دستباف تبریز، شهرت جهانی دارد. این تیمچه در زمان ولیعهدی مظفرالدین میرزای قاجار و به همت حاج شیخ محمدجعفر قزوینی بنا نهاده شد. تیمچه های دیگری مانند شیخ کاظم، اوچ تیمچه لر، حاجی محمدقلی و میرابوالحسن نیز از اهمیت ویژه ای برخوردارند و هر یک محل داد و ستد کالاهای خاصی بوده اند.

کاروان سراها

کاروان سراها، مکان هایی بودند که بازرگانان و صاحبان کاروان های تجاری، بار و کالاهای خود را در حیاط وسیع آن ها تخلیه می کردند. این فضاها دارای حجره ها، اتاق ها و انبارهای متعددی بودند که محل تجارت و استراحت مسافران و چهارپایان به شمار می رفتند. حیاط کاروان سراها معمولاً با فضای سبز، استخر و آب انبار، محلی برای تنفس و آرامش در دل بازار شلوغ بود. دریچه های بالای گنبد کاروان سراها نیز به تهویه و تامین هوای لطیف کمک می کردند. کاروانسرای بزرگ امیر، حاج سید حسین (کهنه، میانه، تازه)، کشمش چی لر و میرابوالحسن از معروف ترین کاروان سراهای بازار تبریز هستند.

سراها

سراها واحدهای کوچکتری با حیاط روباز هستند که از کاروان سراها متمایز می شوند. در گذشته، مال التجاره های بدون چهارپایان باربر در محوطه آن ها تخلیه می شدند. سراهایی مانند سرای گرجی لر (که محل عرضه محصولات خانگی روسیه بود)، سرای حاج رسول، سرای میرزا مهدی، سرای دو دری (ایکی قاپی لی) و سرای آلمان ها (محل فعالیت شرکت های قالی بافی آلمانی) از جمله مهم ترین سراهای بازار تبریز هستند. هر یک از این سراها با معماری خاص خود، روایتگر بخشی از تاریخ تجارت و روابط بین المللی تبریز هستند.

دالان ها

دالان ها، راه های سرپوشیده ای هستند که تیمچه ها، سراها و کاروان سراها را به یکدیگر و به راسته های اصلی متصل می کنند. این دالان ها معمولاً به نام تیمچه ها یا سراهای مرتبط با خود شهرت دارند. از معروف ترین آن ها می توان به دالان خونی (قانلی دالان) اشاره کرد که نام خود را از حادثه ای تاریخی و خونین در سال ۱۲۶۳ قمری گرفته است، زمانی که حاج اللهیار، پهلوان محله ورجی، داروغه شهر را به دلیل بی احترامی به مردم تبریز، در آنجا به قتل رساند. دالان هایی مانند حاج رحیم، میرزا محمد و شعر بافان نیز از اهمیت ارتباطی بالایی در ساختار بازار برخوردارند.

مدارس، مساجد و گرمابه ها

وجود بناهای مذهبی و آموزشی در دل بازار، نشان دهنده اهمیت نقش دین و علم در زندگی مردم و بازاریان تبریز است. بازار بزرگ تبریز شامل حدود ۱۲ باب مدرسه علوم دینی و اسلامی (مانند طالبیه، صادقیه، جعفریه، اکبریه) و حدود ۳۰ باب مسجد تاریخی است. مسجد جامع (جمعه مسجد)، مسجد حجت الاسلام، مسجد خاله اوغلی و مسجد دینوری از شاخص ترین مساجد بازار هستند که با گنبدهای ضربی، مقرنس کاری و ستون های سنگی مزین شده اند و شکوه هنر اسلامی را به نمایش می گذارند.

علاوه بر این، چندین گرمابه قدیمی و تاریخی نیز در محدوده بازار تبریز وجود دارد که از نظر قدمت و سیستم معماری حائز اهمیت هستند. حمام خان، حمام میرزا حسن قره (فردوسی)، و حمام قاضی نمونه هایی از این گرمابه ها هستند که در گذشته نقش مهمی در تامین بهداشت و رفاه بازاریان و مردم ایفا می کردند.

بازارچه های تخصصی (بر اساس کالا/صنف)

بازار تبریز، به دلیل تنوع مشاغل، شامل بازارچه های تخصصی متعددی است که هر یک به عرضه نوع خاصی از کالا می پردازند:

• شیشه گرخانه: مرکز تولید و فروش انواع شیشه و بلور (امروزه شیرینی و گیاهان دارویی)
• صادقیه: محل فروش قالی های دستباف تبریز
• عباچی: بازار مخصوص تولید و عرضه عبا
• شعربافان: محل تجارت و داد و ستد ابریشم
• قندفروش بازار: ویژه واردات قند از روسیه
• بادامچیلار: مختص خرید و فروش و صادرات خشکبار و بادام
• کشمش چی لر: ویژه صادرات کشمش و سبزه به خارج از ایران
• اطلسچی بازار: برای داد و ستد انواع گونی و تلیسی
• کاغذچی بازار: مرکز کاغذ و لوازم التحریر
• بازار کفاشان: مرکز تولید و عرضه کفش های دست دوز تبریز

این تقسیم بندی تخصصی، نه تنها کار خرید را برای مردم آسان می کرد، بلکه هر بخش را به دنیایی منحصر به فرد تبدیل کرده بود.

وجه تسمیه مکان های بازار: داستان نام ها

نامگذاری بسیاری از بخش های بازار بزرگ تبریز، خود داستانی شنیدنی از تاریخ، افراد سرشناس یا نوع تجارت رایج در آن بخش را بازگو می کند.

• بازار صادقیه: به نام میرزا صادق خان، مستوفی، که در سال ۱۰۶۸ هجری قمری مسجدی در این محل وقف کرد.
• بازار و تیمچه امیر: به همت میرزا محمدخان امیرنظام زنگنه در سال ۱۲۵۵ قمری ساخته شد و امروزه بورس اصلی طلا، جواهرات و منسوجات است.
• تیمچه مظفریه: معروف ترین بخش بازار، در زمان ولیعهدی مظفرالدین میرزای قاجار (۱۳۰۵ قمری) توسط حاج شیخ محمدجعفر قزوینی، بازرگان بزرگ تبریزی، بنا شد و اکنون مرکز اصلی تجارت فرش آذربایجان و ایران است.
• تیمچه و دالان خان: به دست احمد خان مقدم مراغه بنا شد و از مراکز تجارت فرش بود.
• سرای آلمان ها: توسط چندین شرکت و کارخانه قالی بافی آلمانی که کارگاه های خود را در این سرا ایجاد کرده بودند، احداث شد.
• سرای صاحب دیوان: ساخته شده توسط فتحعلی خان صاحب دیوان شیرازی، حاکم آذربایجان در دوره قاجار.
• دالان و سه تیمچه حاج شیخ (اوچ تیمچه لر): بانی آن نیز حاج شیخ محمدجعفر قزوینی بود و اکنون بورس منسوجات آذربایجان است.
• سرای گرجی لر: محل فعالیت بازرگانان گرجی و ارمنی که محصولات خانگی روسیه را عرضه می کردند.
• بازار صفی: به نام شاه صفی، فرزند شاه عباس بزرگ صفوی نامگذاری شده است.
• کاروانسرای حاج سید حسین (میانه، تازه و کهنه): به نام یکی از بازرگانان معروف به نام حاج سید حسین الحسینی.
• بازار و سرای و تیمچه میرزا ابوالحسن: به دست حاج میرزا ابوالحسن، از وابستگان دربار، احداث شد.
• تیمچه و سرای میرزا مهدی: از آثار میرزا سیدمهدی قاضی طباطبائی، جد خاندان قاضی طباطبائی.
• تیمچه و سرای شازدا: به دستور شاهزاده عباس میرزا نایب السلطنه در سال ۱۲۴۰ قمری بنا شد.
• بازار حرمخانه: به علت همسایگی و نزدیکی آن به عمارت شمس العماره یا عالی قاپو (استانداری امروزه) شهرت یافته است.

این نام ها، هر یک برشی از تاریخ بازار و افراد تاثیرگذار در آن را به یاد می آورند.

تجربه بازدید از بازار تبریز: حسی از گذشته و حال

بازدید از بازار بزرگ تبریز، صرفاً یک گشت و گذار ساده نیست، بلکه یک تجربه حسی عمیق و غرق شدن در گذشته ای زنده و پویا است.

حال و هوای بازار

با گام نهادن به دالان های پیچ درپیچ بازار، هر بازدیدکننده ای در فضایی سرشار از بوها، صداها و رنگ ها غرق می شود. عطر دلنشین ادویه های کمیاب، بوی چرم تازه، و رایحه اصیل فرش های دستباف در هم می آمیزند و حس سفر در زمان را القا می کنند. صدای هیاهوی فروشندگان و خریداران، چانه زنی ها و گفتگوها، نوای دلنشینی از زندگی و تجارت است که در گوشه و کنار بازار طنین انداز می شود. رنگ های زنده پارچه ها، فرش ها و صنایع دستی، منظره ای چشم نواز را پیش روی بیننده می گستراند. این انرژی پر جنب و جوش، در کنار آرامش کهن بناها، تجربه ای یگانه و عمیق را خلق می کند.

مشاغل و صنایع دستی رایج

در حال حاضر، بازار تبریز همچنان مرکز عمده فروشی و خرده فروشی انواع کالاها، به ویژه فرش دستباف (که تیمچه مظفریه بهشت آن است)، ادویه و خشکبار، چرم و صنایع دستی تبریز است. مسافران می توانند سوغات بی نظیری از جمله قالی، تابلو فرش، شیرینی های محلی، خشکبار و آجیل، چرم و کفش، و انواع ادویه ها را از این بازار تهیه کنند. گرچه برخی مشاغل سنتی مانند مسگری و سراجی دیگر رونق گذشته را ندارند، اما همچنان می توان نشانه های آن ها را در نام راسته ها و تیمچه ها دید.

بهترین زمان بازدید

با توجه به سرپوشیده بودن بازار تبریز، این مکان در تمام فصول سال برای بازدید مناسب است. با این حال، تجربه بازدید در ساعات و فصول مختلف متفاوت خواهد بود:

• ساعات شلوغ: معمولاً بعد از ظهرها بین ساعت ۱۵ تا ۱۷، بازار در اوج جنب و جوش خود قرار دارد. اگر خواهان تجربه پرهیاهوی بازار سنتی هستید، این ساعات ایده آل هستند.
• ساعات خلوت: صبح ها بین ساعت ۱۰ و ۱۱، بازار آرام تر است و فرصت بیشتری برای گشت و گذار دقیق تر در حجره ها و عکاسی فراهم می شود.
• فصول: در پاییز و زمستان، سقف های گنبدی بازار، آن را در برابر سرما محافظت می کنند و فضایی گرم و دلنشین را برای بازدید فراهم می آورند. بهار و تابستان نیز به دلیل آب و هوای مطبوع تبریز، زمان های محبوبی برای سفر هستند.

امکانات رفاهی

بازار بزرگ تبریز و اطراف آن از نظر امکانات رفاهی در وضعیت بسیار مناسبی قرار دارد. برای پارک خودرو، چندین پارکینگ عمومی و خصوصی در نزدیکی ورودی های اصلی بازار وجود دارد. همچنین، انواع رستوران ها، غذاخوری ها و کافی شاپ ها با فاصله کوتاه از بازار (حدود ۲ تا ۵ دقیقه) آماده پذیرایی از بازدیدکنندگان هستند. سرویس های بهداشتی تمیز در نقاط مختلف بازار و مساجد آن نیز فراهم است و نمازخانه های متعددی برای ادای فریضه نماز در دسترس هستند.

مراسم عزاداری در بازار

مراسم عزاداری محرم در بازار تبریز، به ویژه در تیمچه مظفریه، از قدمتی بیش از ۵۰۰ سال برخوردار است و از مهم ترین رویدادهای فرهنگی شهر به شمار می آید. در این ایام، تمام بازار با پارچه های سیاه پوشیده می شود و بازاریان و مردم محلی، با لباس های عزا و در صفوف منظم، به عزاداری سیدالشهدا می پردازند. تیمچه مظفریه چند روز قبل از تاسوعا و عاشورای حسینی، تمام فعالیت های تجاری خود را تعطیل می کند و به محلی برای برگزاری مراسم تبدیل می شود. این مراسم، که عمدتاً مخصوص مردان است، از ۸ تا ۱۲ محرم، از صبح تا نیمه شب، با شکوه خاصی برگزار می شود و هیئت های عزاداری از دالان صندوق چی وارد شده و پس از عبور از راسته ها، در تیمچه مظفریه به پایان می رسانند.

در حال حاضر، بازار تبریز همچنان مرکز عمده فروشی و خرده فروشی انواع کالاها، به ویژه فرش دستباف (که تیمچه مظفریه بهشت آن است)، ادویه و خشکبار، چرم و صنایع دستی تبریز است.

ساعت کار بازار

بازار بزرگ تبریز به طور رسمی از ساعت ۱۰ صبح فعالیت خود را آغاز کرده و تا ساعت ۱۷ عصر به کار خود ادامه می دهد. این بازار در روزهای تعطیل رسمی بسته است. در فصولی که روزها طولانی تر هستند (مانند بهار و تابستان)، گاهی فعالیت بازار تا ساعت ۱۸ یا ۱۹ نیز ادامه پیدا می کند، اما در پاییز و زمستان، اغلب تا ساعت ۱۷ عصر بسته می شود.

توصیه هایی برای بازدید بهتر

برای تجربه لذت بخش تر بازدید از بازار بزرگ تبریز، توجه به چند نکته می تواند مفید باشد:

• کفش راحت بپوشید، زیرا مسیرهای پیاده روی طولانی و پرپیچ وخم هستند.
• برای عکاسی در برخی قسمت ها، بهتر است از قبل اجازه بگیرید.
• اگر قصد خرید سوغات خاصی را دارید، زمان کافی را به گشت و گذار اختصاص دهید.
• از فروشندگان محلی درباره تاریخ و داستان های بازار سوال بپرسید تا تجربه عمیق تری داشته باشید.
• به جزئیات معماری سقف ها، آجرکاری ها و گنبدها توجه کنید.

جاهای دیدنی نزدیک به بازار تبریز: تکمیل تجربه سفر

بازدید از بازار بزرگ تبریز می تواند شروعی بر کشف دیگر جاذبه های تاریخی و فرهنگی این شهر باشد. در اطراف بازار، مجموعه ای غنی از اماکن دیدنی وجود دارد که هر یک بخشی از هویت تبریز را بازگو می کنند.

خانه مشروطه تبریز

در بخش غربی بازار، خانه مشروطه تبریز قرار گرفته است. این عمارت قاجاری که در سال ۱۲۴۷ شمسی توسط حاج ولی، معمار تبریزی، ساخته شد، مکانی تاریخی با مساحت ۱۳۰۰ متر مربع است. معماری بی بدیل آن با پنجره های ارسی دار رنگی، کلاه فرنگی و نورگیرها، چشم نواز است. این خانه زمانی ملک شخصی مهدی کوزه کنانی بود و پس از به توپ بسته شدن مجلس توسط محمدعلی شاه، به محل تجمع و مشورت بزرگان آذربایجان و قلب جنبش مشروطه تبدیل شد.

باغ گلستان

«گولستان باغی» یا باغ گلستان، یکی از مشهورترین و قدیمی ترین بوستان های تبریز است که در سال ۱۳۰۸ شمسی افتتاح شد. این باغ با مساحت ۵۲ هزار متر مربع، فضایی دلنشین و آرام بخش در میان هیاهوی شهر ایجاد کرده است. یادمان شمس تبریزی و شهربازی نیز در این بوستان قرار دارد. بازدید از باغ گلستان در اردیبهشت و خرداد، زمانی که درختان و گل ها در اوج زیبایی خود هستند، تجربه ای بی نظیر را رقم می زند.

امامزاده حمزه

برای علاقه مندان به معماری اسلامی، امامزاده حمزه، با کاشی های فیروزه ای و سنگ کاری های مرمرین، یک جاذبه دیدنی است. این بنا که در سال ۷۱۴ قمری ساخته شده و نسب آن به امام موسی کاظم (ع) می رسد، علاوه بر جنبه زیارتی، از نظر معماری و تزیینات، آیینه تمام نمای هنر قرن هفتم اسلامی است. آینه کاری ها و کنده کاری های کم نظیر داخل حرم، فضایی روحانی و چشم نواز را ایجاد کرده است.

مسجد کبود (گوی مسجید)

مسجد کبود، معروف به «گوی مسجید» یا مسجد جهانشاه، شاهکاری از معماری اسلامی در قرن نهم هجری است. این مسجد در سال ۸۴۵ شمسی به دستور دختر سلطان جهانشاه قراقویونلو، صالحه خانم، ساخته شد. کاشی های آبی رنگ و زیبای آن، که زمانی تمام سطوح را پوشانده بود، به آن نام «مسجد آبی» را بخشیده است. معماری داخلی مسجد، با سطوح مرمرین، هشتی های کاشی کاری شده و آجرکاری ها، تجربه ای روحانی و بصری بی نظیر را فراهم می آورد.

ارگ علیشاه

ارگ علیشاه، بازمانده ای باشکوه از دوران ایلخانان، بنایی تاریخی است که در قرن هشتم هجری بنا شد. این سازه که در ابتدا قرار بود مسجد باشد، در دوره قاجار به قلعه نظامی، اسلحه خانه و توپ خانه تبدیل شد. اگرچه بخش هایی از آن در دوران پهلوی تخریب شد، اما دیوار جنوبی آن همچنان پابرجا و یادآور دوران های گذشته است. امروزه، مصلی بزرگ تبریز در پیرامون آن ساخته شده و برای اقامه نماز جمعه مورد استفاده قرار می گیرد.

موزه قاجار (خانه امیرنظام گروسی)

برای تجربه زندگی در خانه های تاریخی، موزه قاجار، که زمانی خانه امیرنظام گروسی بود، انتخابی بی نظیر است. این عمارت ۱۵۰۰ متری در دو طبقه با پنجره های چوبی و شیشه های رنگی، نمادی از معماری دوره قاجار است. حیاط های بیرونی و درونی آن با حوض های بزرگ و باغچه هایی پر از گل های تبریزی، فضایی آرامش بخش و دلنشین را به وجود آورده اند که بازدیدکننده را به قدم زدن در گذشته دعوت می کند.

کاخ شهرداری (برج ساعت)

برج ساعت یا کاخ شهرداری تبریز، با معماری آلمانی خود، تضادی جذاب با بافت سنتی بازار ایجاد می کند. ساخت این بنا در سال ۱۳۱۴ آغاز و در سال ۱۳۱۸ به پایان رسید. این کاخ اکنون کاربرد دیپلماتیک دارد و میزبان جلسات رسمی است. برج ساعت با ارتفاع ۳۰ و نیم متر و چهار صفحه بزرگ، یکی از بزرگترین ساعت های ایران است و در شب نمایی بسیار زیبا دارد. معماری داخلی آن نیز با شیشه های رنگی و سفید، یادآور سبک ایرانی است.

مدرسه علمیه طالبیه

مدرسه علمیه طالبیه، یکی از بزرگترین مدارس علمیه ایران، در اواسط قرن یازدهم هجری به دستور طالب خان پسر حاج آقا اسحاق تبریزی ساخته شد. این مدرسه در کنار مسجد جامع تبریز قرار دارد و با سنگ های تراشیده، کنده کاری ها و حوضچه های زیبا، منظره ای چشم نواز ایجاد می کند. حضور بزرگان علمی همچون سید کاظم شریعتمداری و علامه طباطبایی در این مدرسه، بر اعتبار آن افزوده است.

امامزاده جمال تبریز

امامزاده سید جمال الدین (ع)، که نسبش با پنج واسطه به امام موسی کاظم (ع) می رسد، مکانی متبرک در محله راسته کوچه است. ایشان پس از هفت سال اسارت و فوت در اسارت با زنجیر به گردن، به امامزاده صاحب طوق شهرت یافتند. مزار ایشان زیر گنبدی بزرگ، با گلدسته های زیبا و معماری الهام گرفته از بازار، فضایی روحانی برای خلوت و آرامش فراهم آورده است.

زورخانه گرشاسب یل

قدیمی ترین زورخانه تبریز، زورخانه گرشاسب یل، محلی است که بسیاری از پهلوانان و کشتی گیران بزرگ ایرانی از آنجا آغاز کرده اند. این زورخانه فضای سنتی خود را حفظ کرده و با مرمت های انجام شده با سنگ های مرمر و گرانیت، مکانی هیجان انگیز برای بازدید و آشنایی با ورزش های زورخانه ای است.

حمام مهدی خان

حمام مهدی خان، یکی از قدیمی ترین حمام های تبریز مربوط به دوره قاجار، در محله میرزا رضا نزدیک بازار قرار دارد. این حمام با ساختار سنتی و آجرهای قدیمی خود، نمادی از معماری حمام های تاریخی ایران است و با وجود تهدیداتی که برای تخریب آن وجود داشته، همچنان پذیرای علاقه مندان به بافت های تاریخی است.

اقامت در تبریز: بهترین هتل ها و اقامتگاه های نزدیک به بازار

برای تجربه کامل و لذت بخش از بازار بزرگ تبریز و جاذبه های اطراف آن، انتخاب اقامتگاهی نزدیک به این مجموعه تاریخی می تواند بسیار مفید باشد. در نزدیکی بازار، گزینه های متنوعی از هتل ها و هتل آپارتمان های با کیفیت و با قیمت مناسب وجود دارد که دسترسی آسان و سریع به قلب تپنده تبریز را فراهم می کنند. اقامت در این مناطق به بازدیدکنندگان این امکان را می دهد تا در هر زمان از شبانه روز، به راحتی به بازار بازگردند و از حال و هوای شب های تبریز در نزدیکی این بنای باشکوه نیز لذت ببرند.

نتیجه گیری

بازار بزرگ تبریز، فراتر از یک مکان تجاری، یک سفر تمام عیار به دل تاریخ، هنر و فرهنگ ایران است. این میراث جهانی یونسکو، با معماری بی نظیر، دالان های پررمز و راز و هیاهوی دلنشین اصناف، تجربه ای منحصر به فرد و فراموش نشدنی را برای هر بازدیدکننده ای رقم می زند. از غرق شدن در عطر ادویه ها و لمس فرش های دستباف تا شنیدن داستان های کهن از هر گوشه آن، بازار تبریز حسی از همراهی با گذشته را در دل هر بیننده ای زنده می کند. با برنامه ریزی دقیق و گشت و گذار در این دنیای زنده، می توان نه تنها از زیبایی های بصری آن لذت برد، بلکه روح این شهر کهن را نیز درک کرد و با خاطراتی فراموش نشدنی از تبریز، این گنجینه بی بدیل، بازگشت.