بخش های مختلف باغ | راهنمای کامل طراحی و فضاسازی

باغ ها، همواره سرچشمه ای از آرامش، زیبایی و الهام بخش بوده اند؛ فضاهایی که انسان را به دل طبیعت پیوند می دهند و فرصتی برای تجربه حس طراوت و طمأنینه فراهم می آورند. شناخت <بخش های مختلف باغ> نه تنها به درک عمیق تر طراحی و کاربری آن ها کمک می کند، بلکه دریچه ای به سوی کشف زیبایی های پنهان و تاریخ غنی این فضاهای دل انگیز می گشاید.

یک باغ، فراتر از مجموعه ای از درختان و گل هاست؛ آن فضایی زنده و پویاست که با تفکر و خلاقیت طراحی می شود تا نیازهای مختلف روحی و جسمی انسان را برآورده سازد. از فضاهای خصوصی و آرامش بخش گرفته تا بخش های عمومی و پرهیاهو، هر جزء از یک باغ داستانی برای روایت دارد. این مقاله سفری است به دنیای متنوع بخش های باغ ها، از عناصر عمومی طراحی تا نمونه های شاخصی مانند باغ های تاریخی و گیاه شناسی ایران که گنجینه هایی بی بدیل از تنوع گیاهی و معماری به شمار می روند.

ساختار و عناصر متداول در طراحی باغ ها: نگاهی عمومی

پرسش اصلی این است که چرا باغ ها به بخش های مختلفی تقسیم می شوند؟ این تقسیم بندی نه تنها به لحاظ زیبایی شناسی و بصری اهمیت دارد، بلکه کاربری، نگهداری و مدیریت باغ را نیز به شکل چشمگیری تسهیل می کند. هر بخش با هدف خاصی طراحی می شود تا تجربه ای منحصربه فرد را برای بازدیدکنندگان و ساکنان رقم بزند و ضمن حفظ تنوع گیاهی، امکان بهره برداری بهینه از فضا را فراهم آورد. این رویکرد، در واقع، یک سازماندهی هوشمندانه برای خلق یک اکوسیستم کوچک و پویاست که در آن، هر عنصر جایگاه خود را دارد.

انواع کلی فضاسازی در باغ ها

در طراحی یک باغ، فارغ از وسعت یا سبک آن، فضاهایی با کاربری های مشخص در نظر گرفته می شوند. این اجزای باغ، زیربنای اصلی هر طرح محسوب می شوند و به برنامه ریزی و اجرای صحیح کمک می کنند:

• فضاهای ورودی (Entrance Zones): این بخش اولین برداشت را از باغ ایجاد می کند. معمولاً شامل دروازه، مسیر ورودی اصلی و گاهی فضایی برای خوش آمدگویی یا پارک خودرو است. طراحی این قسمت باید دعوت کننده و در عین حال، نشانگر هویت کلی باغ باشد.
• فضاهای استراحت و تجمع (Seating/Gathering Areas): آلاچیق ها، نیمکت ها، سکوهای نشیمن و محوطه های باز برای گردهمایی های دوستانه یا خانوادگی در این دسته قرار می گیرند. این فضاها باید راحتی و آرامش را به ارمغان آورند و اغلب در نقاطی با منظره زیبا یا زیر سایه درختان قرار می گیرند.
• مسیرها و گذرگاه ها (Pathways): قسمت های مختلف باغ را به یکدیگر متصل می کنند و بازدیدکننده را در یک سفر بصری و حسی هدایت می کنند. طراحی مسیرها می تواند از سادگی مسیرهای شنی تا سنگفرش های پیچیده و هنری متغیر باشد. انتخاب مصالح مناسب برای مسیرها، نه تنها به زیبایی، بلکه به کاربری و دوام آن نیز کمک می کند.
• فضاهای کاشت (Planting Zones): قلب هر باغ را گیاهان تشکیل می دهند. این بخش ها شامل باغچه های گل، زمین های چمن، فضاهای درخت کاری شده و حتی باغ های سبزیجات یا میوه هستند. طراحی فضاهای کاشت نیاز به شناخت اقلیم، نوع خاک و نیازهای گیاهان دارد تا رشد و بالندگی آن ها تضمین شود.
• عناصر آبی (Water Features): آب، روح و زندگی را به باغ می بخشد. آبنماها، برکه ها، جوی های آب و استخرها نه تنها به زیبایی بصری می افزایند، بلکه با ایجاد صدای دلنشین و حس خنکی، فضایی آرامش بخش خلق می کنند. این عناصر طراحی باغ، نقش مهمی در تعدیل دما و جذب پرندگان نیز دارند.
• فضاهای خدماتی و نگهداری (Service/Utility Areas): این بخش ها که معمولاً از دید پنهان هستند، شامل انباری ابزار باغبانی، کمپوست، فضای نگهداری کود و حتی گلخانه کوچک می شوند. این فضاها برای حفظ نظم و کارایی باغ ضروری هستند.

معرفی عناصر رایج در باغ ها

فراتر از فضاسازی کلی، عناصر متعددی نیز به زیبایی و کاربری باغ ها می افزایند:

• آبنماها، برکه ها و جوی ها: جلوه های بصری و صوتی دل نشین آب را به باغ می آورند و حس آرامش را تقویت می کنند.
• آلاچیق ها و پرگولاها: سازه هایی برای ایجاد سایه، فضای نشیمن و گاهی مکانی برای رشد گیاهان رونده. آن ها فضاهایی دنج و خصوصی را در دل باغ فراهم می آورند.
• باغچه های گل و گیاهان زینتی: تنوع رنگ و عطر را به باغ می بخشند و نقطه کانونی جذابی ایجاد می کنند.
• درخت کاری و فضاهای سایه دار: درختان با ایجاد سایه، تصفیه هوا و پناهگاه برای حیات وحش، نقش حیاتی در اکوسیستم باغ ایفا می کنند.
• دیوارها، حصارها و نرده ها: برای تعریف مرزها، ایجاد حریم خصوصی و اضافه کردن بافت و زیبایی به کار می روند.
• مجسمه ها و عناصر هنری: نقاط کانونی بصری ایجاد کرده و به باغ شخصیت و هویت می بخشند.
• نورپردازی: با روشن کردن مسیرها، برجسته کردن ویژگی ها و ایجاد فضایی دلنشین در شب، کاربرد باغ را به ساعات تاریکی نیز گسترش می دهد.

مطالعه موردی: بخش های مختلف باغ گیاه شناسی ملی ایران

باغ گیاه شناسی ملی ایران، نگین سبز پایتخت، نمونه ای بی بدیل از تنوع زیستی و هنرهای طراحی منظر است. این باغ با وسعتی بی نظیر، نه تنها یک مرکز تحقیقاتی و آموزشی مهم به شمار می رود، بلکه مقصدی دلپذیر برای گردشگران و علاقه مندان به طبیعت است. وسعت و تنوع گونه های گیاهی در این باغ به حدی است که می توان ساعت ها در آن به گشت وگذار پرداخت و در هر گوشه از آن، تجربه ای تازه و شگفت انگیز را لمس کرد. این باغ که در غرب تهران واقع شده، به گونه ای طراحی شده است که انواع باغ و رویشگاه های طبیعی سراسر جهان و ایران را شبیه سازی کند و بازدیدکننده را در یک سفر علمی و تفریحی غرق سازد.

دسته بندی اصلی بخش ها

باغ گیاه شناسی ملی ایران به سه دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک، نمایانگر اقلیم و پوشش گیاهی خاصی هستند:

• رویشگاه های جهان: این بخش نمایشگاهی از تنوع گیاهی قاره های مختلف را به تصویر می کشد.
• رویشگاه های ایران: معرف پوشش گیاهی مناطق گوناگون ایران هستند.
• کلکسیون های موضوعی: بخش های تخصصی با کاربری های خاص علمی و نمایشی را شامل می شوند.

۳.۱. رویشگاه های جهان: نمایش تنوع گیاهی قاره های مختلف

در این قسمت از باغ، سفری دل انگیز به قاره های مختلف جهان را تجربه خواهید کرد، بدون آنکه نیازی به ترک مرزهای ایران باشد. هر رویشگاه، با الهام از اقلیم و پوشش گیاهی منطقه خود، طراحی و با دقت بازسازی شده است.

رویشگاه اروپایی

این بخش از باغ، شما را به قلب اروپا می برد. از بدو ورود، با دروازه ای با معماری الهام گرفته از یونان باستان روبرو می شوید که خود آغازگر این سفر دلنشین است. گیاهانی که از سال ۱۳۸۳ در این بخش کاشته شده اند، اکنون به درختان و درختچه هایی باشکوه تبدیل شده اند. در این رویشگاه، دو بخش متمایز وجود دارد: «اروپای مشاهیر» و «اروپای یک». در اروپای مشاهیر، بلواری سرسبز را تجربه خواهید کرد که در دو سوی آن، گونه های متنوع گیاهی اروپا بر اساس موقعیت جغرافیایی شان کاشته شده اند. مجسمه هایی از مشاهیر بزرگ گیاه شناسی نظیر داروین، لینه و مندل نیز در این بلوار قرار دارند و حس تاریخی و علمی فضا را دوچندان می کنند. اروپای یک نیز با طراحی قرینه، آبنمای زیبا، تپه های علف کاری شده گنبدی شکل و قطعات چشم نواز گیاهی، فضایی آرام و دلنشین را برای قدم زدن فراهم می آورد.

چمن زار آمریکایی

در این بخش، وسعتی در حدود ۱.۴ هکتار به شبیه سازی چمن زار آمریکایی اختصاص یافته است. تماشای دشت های وسیع گل ها و گونه های گیاهی بومی آمریکایی، شما را به دشت های پهناور این قاره منتقل می کند. علیرغم تفاوت های اقلیمی، برخی از گیاهان آمریکایی قابلیت سازگاری با آب و هوای تهران را داشته و امروزه در این بخش، مجموعه ای بی نظیر از درختان، درختچه ها و گل های قاره آمریکا را به نمایش گذاشته اند. قدم زدن در این چمن زار، تجربه ای بی نظیر از طبیعت بکر و وسیع آمریکا را پیش روی شما قرار می دهد.

رویشگاه قفقاز

این رویشگاه، با وسعت ۳۰۰۰ متر مربع، شما را به منطقه قفقاز می برد؛ جایی که میان روسیه، ترکیه، آذربایجان، گرجستان، ارمنستان و شمال غرب ایران قرار گرفته و به تنوع گیاهی بی نظیرش شهره است. در این بخش، با مجموعه ای خیره کننده از ۶۳۰۰ گونه گیاهی روبرو می شوید که شامل درختان سوزنی برگ، گیاهان آلپ و گیاهان کوهستانی هستند. این رویشگاه به پنج بخش کلی تقسیم شده که هر کدام چشم انداز خاص خود را دارند؛ از درختان اوری و بلندمازو در شمال شرقی تا افرا و نمدار در بخش های جنوبی و غربی، هر قدم در این رویشگاه، کشف تازه ای از زیبایی های طبیعت قفقاز است.

رویشگاه هیمالیا

تجربه قدم زدن در ارتفاعات هیمالیا، در رویشگاه هیمالیا در باغ گیاه شناسی ملی ایران ممکن شده است. این بخش با تپه های بلند (تا ارتفاع ۱۹ متر) و تخته سنگ های عظیم، نمادی از طبیعت صخره ای و کوهستانی این منطقه است. با وجود دشواری های بازسازی شرایط اقلیمی، تحقیقات گسترده باعث شده است تا گونه هایی از گیاهان هیمالیا که قابلیت سازگاری با آب و هوای تهران را دارند، در اینجا به نمایش گذاشته شوند. درختان همیشه سبز بلوط، سدر دئودار، کاج کاشفی، و پهن برگان خزان کننده نظیر شب خسب و صنوبر، تنها بخشی از گونه های بی نظیری هستند که در این رویشگاه دیده می شوند و خاطراتی دلنشین را برای بازدیدکنندگان رقم می زنند.

رویشگاه چین و ژاپن

این بخش، یکی از محبوب ترین و پربازدیدترین قسمت های باغ گیاه شناسی ملی ایران است. طراحی مینیاتوری و الهام گرفته از طبیعت، به همراه عناصر آب و سنگ، حس آرامش و تعادل را به بازدیدکننده منتقل می کند. طراحان چینی و ژاپنی با دقت به جزئیاتی چون رنگ سازه ها، تعادل، بافت و مقیاس، فضایی خلق کرده اند که گویی تکه ای از طبیعت خاور دور را به تهران آورده اند. تنوع رنگی برگ درختان و گیاهان، به ویژه در فصول مختلف، چشم اندازی خیره کننده ایجاد می کند. وجود یک دریاچه زیبا، درختان پاییزی با رنگ های دلربا، گل های خاص فصلی، درختان همیشه سبز و سوزنی برگ، این رویشگاه را به مکانی بی نظیر برای تجربه زیبایی شناسی شرق آسیا تبدیل کرده است.

۳.۲. رویشگاه های ایران: معرفی پوشش گیاهی مناطق مختلف ایران

این بخش، گنجینه ای از پوشش گیاهی متنوع ایران است که نشان دهنده غنای زیستی و اقلیمی این سرزمین کهن است. هر رویشگاه، نمادی از بخشی از جغرافیای ایران است که ویژگی های منحصربه فرد خود را به نمایش می گذارد.

رویشگاه هیرکانی (جنگل های خزری)

جنگل های هیرکانی، با قدمتی که به دوران سوم زمین شناسی بازمی گردد، یکی از قدیمی ترین و سرسبزترین بافت های گیاهی ایران هستند. این رویشگاه در باغ گیاه شناسی، با وسعت ۷ هکتار، نمونه ای باشکوه از این جنگل ها را به تصویر می کشد. با قدم زدن در میان درختان زربین، سرخس ها، و سایر گونه های بومی، حس قدم زدن در قلب جنگل های شمالی کشور را تجربه خواهید کرد. وجود رودخانه و دریاچه ای به وسعت ۸ هکتار با عمق ۳ متر، که برای آبیاری گیاهان طراحی شده، به طراوت و زیبایی این بخش افزوده است و آن را به یکی از جذاب ترین قسمت های مختلف باغ تبدیل کرده است.

رویشگاه کوه های زاگرس

این رویشگاه با وسعت ۳ هکتار، شما را به دامنه کوه های باستانی زاگرس می برد. درختان بلوط، که قدمت برخی از آن ها به بیش از ۵۵۰۰ سال می رسد، ستون فقرات این رویشگاه را تشکیل می دهند. تپه هایی با ارتفاع ۱۰ متر، چشم اندازی شبیه به کوهستان های زاگرس ایجاد کرده اند. علاوه بر بلوط، گونه های میوه دار بومی مانند زالزالک، گلابی، بارانک، بادام، پسته، سماق و ارغوان نیز در این بخش دیده می شوند که هر یک زیبایی خاص خود را دارند و نشان از تنوع گیاهی این منطقه کوهستانی می دهند.

رویشگاه البرز جنوبی

دامنه جنوبی رشته کوه البرز، با تنوع اقلیمی خاص خود، میزبان گونه های باارزشی از گیاهان ایرانی-تورانی است. این بخش از باغ گیاه شناسی ملی ایران، با طراحی هوشمندانه، شامل جاذبه هایی طبیعی نظیر تپه ها و دره ها، رودخانه، چشمه، آبشار، مانداب، آبگیر و صخره های متعدد است. گونه هایی مانند گلابی وحشی، زالزالک، زربین، سماق، ارس، بید، توس، بنه و بادام در این بخش می رویند و فضایی دلنشین و آرامش بخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می آورند. هر گوشه از این رویشگاه، داستانی از طبیعت البرز را روایت می کند.

رویشگاه ایرانی-تورانی

بیشترین وسعت اقلیمی ایران را منطقه ایرانی-تورانی تشکیل می دهد که خود به دو بخش دشتی و کوهستانی تقسیم می شود. در این رویشگاه، شرایط آب و هوایی متفاوتی برای گیاهان این مناطق شبیه سازی شده است؛ از گیاهانی که در گرم ترین روزهای سال دمای ۳۰ تا ۴۰ درجه را تحمل می کنند تا گونه هایی که در بیابان ها، شوره زارها و تپه های شنی می رویند. حضور یک دریاچه نمک در این بخش، به بازسازی دقیق تر محیط زندگی این گیاهان کمک کرده است. پرند، گون و قیچ از جمله گونه های شاخص این رویشگاه هستند که نمایانگر سرسختی و زیبایی طبیعت خشک و نیمه خشک ایران هستند.

گلخانه جنوب ایران

برای شبیه سازی شرایط گرم و شرجی جنوب ایران و به نمایش گذاشتن جنگل های مانگرو و درختان و درختچه های بومی این منطقه، گلخانه ای تخصصی طراحی شده است. این گلخانه به سه بخش مجزا برای جنگل های مانگرو، درختان و درختچه های جنوبی تقسیم می شود. ارتفاع بلند سقف در بخش مرکزی گلخانه، امکان رشد درختان بلند قامت را فراهم کرده و حس قدم زدن در یک جنگل گرمسیری را به بازدیدکننده منتقل می کند. این بخش از بخش های مختلف باغ، فرصتی بی نظیر برای آشنایی با گونه های گیاهی منحصربه فرد جنوب کشور است.

باغ پیازهای ایرانی

باغ پیازهای ایرانی با وسعتی بیش از ۲ هکتار، گنجینه ای از گل های پیازی بومی ایران را در خود جای داده است. با توجه به تنوع اقلیمی ایران و پراکندگی این گونه ها، این باغ در ۴ طبقه با ارتفاع نیم متر از یکدیگر ساخته شده تا شرایط رشد متفاوتی را برای ۲۱ نوع گل پیازی فراهم آورد. تماشای انبوه گل های زیبا و رنگارنگ پیازی، به ویژه در فصول مناسب، چشم اندازی فراموش نشدنی را خلق می کند. برای حفاظت از این گیاهان زیبا در برابر حیوانات، حصاری بلند دور تا دور این بخش کشیده شده که نمادی از تلاش برای حفظ گیاهان زینتی بومی ایران است.

باغ میوه های بومی

در این بخش از باغ گیاه شناسی ملی ایران، به وسعت ۴.۵ هکتار، مجموعه ای بی نظیر از درختان میوه بومی ایران گردآوری شده است. هدف اصلی این باغ، حفظ ذخایر ژنتیکی و جلوگیری از کاهش تنوع میوه های بومی کشور است. انجیر، انار، آلو، زالزالک، زیتون، سنجد، گلابی، فندق، هلو، شلیل، عناب، زردآلو، توت، به، انگور، پسته و گردو تنها بخشی از درختان پربار این باغ هستند. قدم زدن در میان این باغ میوه های اصیل ایرانی، نه تنها لذت بخش است، بلکه یادآور اهمیت حفظ میراث کشاورزی کشورمان است.

۳.۳. کلکسیون های موضوعی: بخش های تخصصی با کاربری خاص

این بخش ها، مجموعه هایی تخصصی هستند که هر یک با هدف خاصی، اعم از آموزشی، پژوهشی یا نمایشی، طراحی و نگهداری می شوند. این بخش های مختلف باغ، غنای علمی و کاربری باغ گیاه شناسی ملی ایران را به اوج می رسانند.

باغ سیستماتیک

باغ سیستماتیک با وسعت ۸.۵ هکتار، مجموعه ای آموزشی و پژوهشی است که گیاهان را بر اساس طبقه بندی علمی به نمایش می گذارد. این باغ، مکانی ایده آل برای دانشجویان علوم گیاهی و کشاورزی است تا به صورت عملی با ۹۰ نوع گیاه و طبقه بندی آن ها آشنا شوند. گرچه در نگاه اول ممکن است تفکیک بخش ها دشوار به نظر برسد، اما هر قسمت به گونه های خاصی اختصاص یافته و فضایی سرسبز و آموزشی را فراهم آورده است.

باغ گیاهان دارویی و صنعتی

با وسعتی حدود ۵ هکتار، این باغ نه تنها مکانی برای تماشا، بلکه مرکزی برای پرورش، تحقیق و حفاظت از انواع گیاهان دارویی و صنعتی، بومی و غیربومی است. در این بخش، روش ها و تکنیک های نوین کشاورزی برای پرورش این گیاهان به کار گرفته می شود. با قدمت استفاده از گیاهان به عنوان دارو در طب سنتی، این باغ یادآور نقش حیاتی گیاهان در سلامت و صنعت است و بازدید از آن، تجربه ای روشنگرانه را به ارمغان می آورد.

آربورتوم (Arboretum)

آربورتوم، با مساحت ۱۴ هکتار، مکانی تخصصی برای کاشت و تحقیق روی انواع گیاهان چوبی، شامل درختان و درختچه ها است. این بخش از باغ، به منظور اهداف متعددی چون جنگل کاری، بیابان زدایی، ایجاد فضای سبز شهری و مصارف صنعتی طراحی شده است. وجود دو دریاچه بزرگ، برکه ها و نهرها در این منطقه، به زیبایی و طراوت آن افزوده است. مسیر پیاده روی آسفالته در میان این فضای سرسبز، فرصتی عالی برای گشت وگذار و آشنایی با انواع درختان فراهم می کند.

جنگل و گردشگاه (شاکای)

بخش جنگل و گردشگاه (شاکای) با ۲۵ هکتار وسعت، نقشی حیاتی در حفظ رطوبت و حفاظت از باغ در برابر باد دارد. کاشت درختان در این بخش، با الگویی خاص صورت گرفته است؛ از درختانی با برگ های سبز روشن در شمال تا درختان سبز تیره. این الگوی بصری، چشم اندازی زیبا و منحصربه فرد را ایجاد می کند. وجود آلاچیق های متعدد در میان درختان انبوه، مکانی دلنشین برای استراحت و لذت بردن از طبیعت فراهم می آورد و بازدید از این بخش از بخش های مختلف باغ را به تجربه ای دلپذیر تبدیل می کند.

باغ صخره ای و گیاهان زینتی

یکی از قدیمی ترین بخش های باغ، باغ صخره ای است که با مساحت ۸۷ هکتار، به سه قسمت آبشار، نمایشی و باغ صخره ای تقسیم می شود. در این بخش، سنگ های بزرگ، تپه های متعدد، آبشار زیبا، دریاچه بزرگ و گونه های متنوعی از گیاهان، درختچه ها و گل ها به صورت یکجا گرد آمده اند. این باغ با تلفیق عناصر طبیعی و هنر طراحی، مناظری دل ربا و هیجان انگیز را خلق کرده و فرصتی بی نظیر برای تماشای باغ صخره ای و گیاهان متنوع آن فراهم می آورد.

چهارباغ ایرانی و باغ رز

باغ چهارباغ ایرانی با مساحت ۷.۵ هکتار، یکی از پربازدیدترین بخش های باغ گیاه شناسی ملی ایران است. این بخش که الگوی چهارباغ ایرانی را دنبال می کند، دارای آبنمای پلکانی زیبا، ۱۸ باغچه چشم نواز و چهار جوی آب است. حضور ۸۰ گونه مختلف از گل های رز در این باغ، آن را به بهشتی برای عاشقان گل و گیاه تبدیل کرده است. قدم زدن در میان این باغچه های گل رز، تجربه ای بی نظیر از عطر و رنگ را به ارمغان می آورد.

پهن برگان همیشه سبز

این بخش با مساحت ۱.۶ هکتار، به جمع آوری، کاشت و بررسی سازگاری گونه های پهن برگان همیشه سبز اختصاص یافته است. پیاده روی سنگ فرش شده در میان این گیاهان، تجربه ای آرامش بخش را برای بازدیدکنندگان فراهم می کند. تحقیقات صورت گرفته در این بخش، نقش مهمی در ایجاد و توسعه فضاهای سبز شهری در تهران دارد و اهمیت علمی این بخش از باغ را نشان می دهد.

باغ ها، تنها مجموعه ای از گیاهان نیستند؛ آن ها آیینه تمام نمای فرهنگ، هنر و تاریخ یک ملت به شمار می روند و هر بخش از آن ها، قصه ای ناگفته از ارتباط انسان با طبیعت را روایت می کند.

مطالعه موردی: بخش های مختلف باغ دولت آباد یزد (باغی تاریخی و اصیل)

باغ دولت آباد یزد، نگین کویر ایران، نمونه ای برجسته از باغ ایرانی و شاهکاری از معماری اقلیمی است که در تاریخ ۱۳۴۶ با شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی ایران و سپس در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این باغ که در اواخر دوره افشاریه و در سال ۱۱۲۵ هجری قمری توسط محمد تقی خان بافقی احداث شد، با قنات ۶۵ کیلومتری خود که آب را از مهریز به یزد می رساند، نمادی از نبوغ ایرانی در بهره برداری از منابع آبی است. بلندترین بادگیر خشتی جهان با ارتفاع ۳۳.۸ متر در عمارت هشتی این باغ، نشان از هنر معماران یزدی در ایجاد تهویه طبیعی و دلپذیر در دل کویر دارد. این باغ با ۷۰,۰۰۰ متر مربع وسعت، شامل ساختمان ها، حوض ها و آبنماهای فراوان است که در میان درختان انار و انگور و گل های رنگارنگ، فضایی دلنشین و سرشار از زندگی را خلق کرده است.

باغ دولت آباد یزد به دو بخش کلی اندرونی و بیرونی (جلوخان) تقسیم می شود که هر یک کاربری خاص خود را داشته اند و نمایانگر شیوه زندگی و حکومت داری در دوران قاجار هستند.

۴.۱. بخش اندرونی: محل سکونت و آرامش

بخش اندرونی، فضای خصوصی و اقامتگاهی حاکم و خانواده اش بوده است. این بخش با دیوارهای بلند خشتی و برج دیده بانی احاطه شده تا حریم خصوصی ساکنان کاملاً حفظ شود. مهم ترین ساختمان این بخش، «ساختمان هشتی» یا «عمارت تابستانه» است که شاهکاری از تلفیق باد و آب به شمار می رود. در این عمارت، هوای خنک از زیر بلندترین بادگیر خشتی جهان به حوض های داخل ساختمان و سپس به قسمت شاه نشین و تالارها منتقل می شود و فضایی مطبوع را در گرمای کویر فراهم می آورد. این بنا، با ساختار هشت ضلعی خود و سقف کاربندی شده زیبا که اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است، نمونه ای بی بدیل از هنر معماری ایرانی است. شاه نشین ها با درهای مشبک، هشتی و دو اتاق پستو، هر یک کاربری خاص خود را دارند و زیبایی و عملکرد را به هم آمیخته اند.

۴.۲. بخش بیرونی (جلوخان): عرصه حکومتی و عمومی

بخش بیرونی یا جلوخان، فضایی عمومی تر بوده و محل انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهر به شمار می رفته است. این بخش، محل استقرار کاروان ها و مهمانان حاکم نیز بوده است. در اصلی این مجموعه که در بلوار دولت آباد قرار دارد، به این بخش باز می شود و اولین نقطه تماس بازدیدکنندگان با شکوه و عظمت باغ بوده است. این تقسیم بندی فضایی، نشان دهنده اهمیت تفکیک حریم خصوصی از فضاهای عمومی در معماری و سبک زندگی آن دوران است و بازتابی از هویت «سکونتگاهی-حکومتی» این باغ باشکوه است.

نتیجه گیری: زیبایی و تنوع در دل باغ ها

سفر به دنیای بخش های مختلف باغ، چه در مقیاس عمومی طراحی فضای سبز و چه در نمونه های شاخصی مانند باغ گیاه شناسی ملی ایران و باغ دولت آباد یزد، نشان دهنده عمق و تنوع شگفت انگیزی است که در این فضاهای سبز نهفته است. هر جزء از یک باغ، داستانی از کاربری، زیبایی و توازن را روایت می کند. از مسیرهای پیچ درپیچ که ما را به دل باغ می برند، تا آبنماهایی که با صدای دلنشین آب، آرامش را به ارمغان می آورند، و از گلخانه های تخصصی تا رویشگاه های جهانی که تنوع زیستی سیاره ما را به نمایش می گذارند، همه و همه بخشی از تجربه غنی بازدید از یک باغ هستند.

باغ های ایرانی، با تاریخچه ای کهن و معماری منحصربه فرد، نه تنها گنجینه هایی از تنوع گیاهی اند، بلکه نمادی از فرهنگ غنی و پیوند ناگسستنی انسان ایرانی با طبیعت به شمار می روند. آن ها فضاهایی برای تامل، آرامش و کشف هستند که هر بازدیدکننده را به تجربه دوباره زیبایی های هستی دعوت می کنند. هر بخش در این باغ ها، نه تنها یک عنصر فیزیکی، بلکه یک روح و یک کاربری معنادار دارد که تجربه کلی از حضور در این بهشت های زمینی را غنی تر می کند. پیشنهاد می شود برای تجربه این آرامش و زیبایی، از این گنجینه های طبیعی و تاریخی دیدن کنید و غرق در شگفتی های آن ها شوید.