شرایط گرفتن کودک از پرورشگاه | راهنمای جامع و گام به گام
شرایط گرفتن کودک از پرورشگاه
گرفتن کودک از پرورشگاه، که به آن فرزندخواندگی نیز گفته می شود، مسیری سرشار از امید و عشق برای زوجین و زنان مجردی است که تمایل به گسترش خانواده خود و حمایت از کودکان نیازمند دارند. این فرآیند با شرایط قانونی، مراحل اداری و ملاحظات اجتماعی خاصی همراه است که در ایران توسط سازمان بهزیستی کشور و دستگاه قضایی هدایت می شود.
تصمیم به پذیرش سرپرستی یک کودک، یکی از عمیق ترین و مسئولانه ترین انتخاب هایی است که افراد می توانند در زندگی خود بگیرند. این مسیر نه تنها به یک پیوند خانوادگی جدید می انجامد، بلکه دریچه ای تازه به سوی عشق بی قیدوشرط و تجربه های فراموش نشدنی می گشاید. این تصمیم مهم، برای کسانی که دل در گروی کودکی از پرورشگاه دارند، سرشار از انتظارات و گاهی نیز ابهامات است. آنها با عشق و امید فراوان این مسیر را آغاز می کنند و در هر گام، به دنبال اطلاعاتی جامع و قابل اعتماد هستند تا بتوانند با آگاهی کامل این راه پرچالش اما پربار را طی کنند.
فرزندخواندگی: پیوندی از جنس عشق و قانون
فرزندخواندگی به معنای پذیرفتن سرپرستی یک کودک توسط فرد یا زوجی است که پدر و مادر بیولوژیکی او نیستند. این اقدام نه تنها یک رابطه عاطفی و اجتماعی عمیق ایجاد می کند، بلکه پیامدهای قانونی و حقوقی مهمی نیز در پی دارد که آینده کودک و خانواده سرپرست را تحت تأثیر قرار می دهد. در ایران، فرآیند سرپرستی کودک کاملاً تحت نظارت سازمان بهزیستی کشور و قوه ی قضائیه قرار دارد و بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست انجام می گیرد.
تفاوت فرزندخواندگی با سایر انواع سرپرستی
مفهوم سرپرستی از کودکان می تواند اشکال مختلفی داشته باشد و فرزندخواندگی، تنها یکی از آنهاست. این تفاوت ها در حقوق و وظایف والدین سرپرست و کودک، و همچنین در وضعیت قانونی و شرعی آنها نمود پیدا می کند. درک این تمایزات برای متقاضیان حائز اهمیت است:
- حضانت: حضانت به معنای نگهداری و تربیت کودک است که معمولاً پس از جدایی والدین به یکی از آنها اعطا می شود. در حضانت، رابطه نسبی میان والدین و فرزند پابرجا می ماند.
- امین موقت: در مواردی که والدین کودک حضور ندارند یا صلاحیت نگهداری از فرزند خود را از دست داده اند، دادگاه می تواند شخصی را به عنوان امین موقت برای نگهداری از کودک تعیین کند. این وضعیت معمولاً موقتی است و رابطه نسبی فرزند با والدین اصلی اش حفظ می شود.
- سرپرستی موقت: قبل از صدور حکم قطعی فرزندخواندگی، یک دوره آزمایشی سرپرستی موقت (معمولاً شش ماهه) برقرار می شود. در این دوره، خانواده و کودک فرصت آشنایی و سازگاری با یکدیگر را پیدا می کنند و سازمان بهزیستی نظارت لازم را بر این فرآیند دارد. این مرحله، پلی برای رسیدن به سرپرستی قطعی است.
- فرزندخواندگی (سرپرستی قطعی): در این حالت، کودک به طور قانونی به خانواده سرپرست واگذار می شود و رابطه نسبی او با والدین اصلی اش قطع می گردد (به استثنای موارد خاص). خانواده سرپرست تمامی حقوق و وظایف یک پدر و مادر واقعی را بر عهده می گیرند، هرچند برخی تفاوت ها در مسائل ارث و محرمیت شرعی وجود دارد که بعداً بررسی خواهد شد.
انگیزه ها و دلایل پشت تصمیم فرزندخواندگی
میل به پدر و مادر شدن، غریزه عمیقی است که در وجود بسیاری از انسان ها نهفته است. برای برخی، این آرزو به دلایل مختلفی نظیر ناباروری تحقق نمی یابد، و برای برخی دیگر، قلبشان به سوی کمک به کودکان نیازمند سوق پیدا می کند. این دلایل، هر یک به نوبه خود، چراغ راهی برای قدم گذاشتن در مسیر فرزندخواندگی می شوند:
- ناباروری و حس نیاز به فرزند: بسیاری از زوجین که با چالش ناباروری مواجه هستند، فرزندخواندگی را راهی برای تجربه حس پدر و مادر شدن و تشکیل یک خانواده کامل می بینند. این انتخاب، نه تنها به آنها امکان می دهد که عشق پدری و مادری خود را نثار کودکی کنند، بلکه فرصتی برای کودک فراهم می آورد تا در آغوش گرم یک خانواده رشد کند.
- تمایل به کمک به کودکان نیازمند: برخی افراد با روحیه ای والا و دلسوز، تمایل دارند زندگی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست را بهبود بخشند. آنها با پذیرش مسئولیت سرپرستی کودک، به آنها فرصت داشتن یک آینده روشن و پر از محبت را می دهند. این انتخاب، اغلب از یک حس عمیق انسانی و مسئولیت اجتماعی نشأت می گیرد.
- گسترش خانواده و ایجاد محیطی پر از عشق: حتی خانواده هایی که خود دارای فرزند هستند، ممکن است به دلایل مختلف، از جمله تمایل به گسترش دایره عشق و محبت در خانواده شان، تصمیم به فرزندخواندگی بگیرند. آنها باور دارند که افزودن یک عضو جدید به خانواده، می تواند فضایی سرشار از همدلی، گذشت و تجربه های جدید برای همه ایجاد کند. این رویکرد، نه تنها به کودک جدید، بلکه به فرزندان قبلی خانواده نیز درس های ارزشمندی درباره عشق و پذیرش می آموزد.
نقش کلیدی سازمان ها در فرآیند فرزندخواندگی
فرآیند فرزندخواندگی در ایران، یک مسیر کاملاً قانونی و نظارت شده است که سه رکن اصلی در آن نقش ایفا می کنند: سازمان بهزیستی کشور، دادگاه ها و قوانین مربوطه. همکاری و هماهنگی این ارکان، تضمین کننده حفظ حقوق و مصلحت عالیه کودک و خانواده سرپرست است.
سازمان بهزیستی کشور، متولی اصلی
سازمان بهزیستی کشور، به عنوان نهاد اصلی متولی در امر فرزندخواندگی، مسئولیت های گسترده ای را بر عهده دارد. از شناسایی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست گرفته تا بررسی صلاحیت متقاضیان و نظارت بر مراحل پس از واگذاری، همه و همه تحت پوشش وظایف این سازمان قرار می گیرد. بهزیستی، نه تنها یک نهاد اداری، بلکه تکیه گاهی برای این کودکان و خانواده های مشتاق فرزندخواندگی است.
نقش دادگاه در تأیید صلاحیت و صدور حکم
دادگاه های خانواده، ضلع دیگر مثلث فرزندخواندگی هستند. پس از تأیید اولیه صلاحیت متقاضیان توسط سازمان بهزیستی، پرونده به دادگاه ارجاع داده می شود. دادگاه با بررسی دقیق تمامی جوانب، شامل شرایط متقاضیان و مصلحت کودک، حکم سرپرستی موقت و سپس سرپرستی قطعی را صادر می کند. نقش دادگاه در این میان، تضمین رعایت کامل موازین قانونی و شرعی و حفظ بهترین منافع کودک است.
قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست
این قانون، چارچوب اصلی تمامی اقدامات مربوط به فرزندخواندگی در ایران را تعیین می کند. با تکیه بر این قانون، سازمان بهزیستی و دادگاه ها می توانند با دقت و شفافیت کامل، مراحل را پیش ببرند. این قانون شامل مواد کلیدی است که شرایط متقاضیان، نوع کودکان واجد شرایط، مراحل اداری و حقوقی، و همچنین مسائل پس از سرپرستی را مشخص می نماید. آشنایی با جزئیات این قانون برای تمامی متقاضیان ضروری است.
متقاضیان فرزندخواندگی: چه کسانی می توانند سرپرستی کودک را بر عهده بگیرند؟
قانون فرزندخواندگی در ایران، شرایط و اولویت های مشخصی را برای متقاضیان تعریف کرده است. این شرایط با هدف تضمین بهترین محیط برای رشد و تربیت کودک تعیین شده اند و اطمینان از صلاحیت اخلاقی، مالی و روانی خانواده سرپرست را در پی دارند.
شرایط عمومی متقاضیان (برای همه گروه ها)
پذیرش سرپرستی یک کودک، مسئولیت بزرگی است که نیازمند داشتن حداقل هایی از نظر اخلاقی، سلامت و توانایی مالی است. تمامی متقاضیان، صرف نظر از وضعیت تأهل یا داشتن فرزند، باید این شرایط را احراز کنند:
- تابعیت ایرانی: متقاضیان باید دارای تابعیت جمهوری اسلامی ایران باشند.
- اعتقاد به ادیان رسمی: یکی از زوجین یا متقاضی مجرد، باید به یکی از ادیان رسمی کشور (اسلام، مسیحیت، یهود، زرتشت) اعتقاد داشته باشد.
- سن: حداقل یکی از زوجین متقاضی یا زن مجرد، باید بالای ۳۰ سال سن داشته باشد.
- سلامت جسمی و روانی: متقاضیان نباید به بیماری های واگیر، صعب العلاج یا اختلالات روانی شدید مبتلا باشند. سلامت کامل جسمی و روانی، تضمین کننده توانایی مراقبت و تربیت صحیح کودک است.
- عدم اعتیاد: عدم اعتیاد به الکل، مواد مخدر و روان گردان از شرایط ضروری است که از طریق آزمایشات مربوطه بررسی می شود.
- عدم سوءپیشینه کیفری: متقاضیان نباید دارای سوءپیشینه کیفری مؤثر باشند. این شرط برای حفظ امنیت و آرامش کودک در محیط خانواده سرپرست بسیار مهم است.
- تمکن مالی کافی: توانایی مالی برای تأمین نیازهای اولیه و آینده کودک، از جمله آموزش، بهداشت و رفاه، از شرایط اصلی است. این امر شامل داشتن شغل و درآمد ثابت است.
- صلاحیت اخلاقی و حسن شهرت: متقاضیان باید از نظر اخلاقی دارای حسن شهرت و صلاحیت لازم برای تربیت کودک باشند. بررسی های مددکاری و محلی در این زمینه صورت می گیرد.
- محجور نبودن: متقاضیان نباید محجور (مثل سفیه یا مجنون) باشند.
- رضایت کامل زوجین: در صورتی که متقاضیان زوج باشند، هر دو نفر باید رضایت کامل و بی قیدوشرط خود را برای پذیرش سرپرستی اعلام کنند.
گروه های متقاضی و اولویت بندی
قانون فرزندخواندگی، گروه های مختلفی را برای سرپرستی کودک معرفی کرده و برای آنها اولویت بندی قائل شده است. این اولویت بندی با هدف تسریع در یافتن خانواده برای کودکان و همچنین رعایت مصالح اجتماعی صورت می گیرد:
- زوجین بدون فرزند: این گروه در اولویت اول قرار دارند. طبق قانون، زن و شوهری که حداقل پنج سال از تاریخ ازدواجشان گذشته باشد و صاحب فرزند نشده باشند (با تأیید پزشکی قانونی) و حداقل یکی از آنها بالای سی سال سن داشته باشد، می توانند متقاضی فرزندخواندگی باشند. تبصره ای در این زمینه وجود دارد که اگر پزشکی قانونی عدم امکان فرزندآوری را تأیید کند، شرط پنج سال ازدواج حذف می شود.
- زوجین دارای فرزند: با قوانین جدید، خانواده هایی که از قبل دارای فرزند هستند نیز می توانند برای سرپرستی کودک اقدام کنند. این اقدام، نشان از روحیه ایثارگری و تمایل به گستردن چتر محبت بر سر کودکان نیازمند است.
- زنان و دختران بدون شوهر: این گروه، در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستی اناث (دختر) را خواهند داشت. این قانون، فرصتی را برای زنان مستقل و توانمند فراهم می کند تا عشق مادری خود را به کودکی نیازمند هدیه دهند.
- اولویت برای یابندگان کودک: در مواردی که شخصی کودکی را پیدا می کند و تمایل به سرپرستی او را دارد، در صورت احراز شرایط، در اولویت قرار می گیرد.
نکات تکمیلی برای متقاضیان
علاوه بر اولویت بندی های ذکر شده، نکاتی نیز وجود دارد که می تواند بر روند فرزندخواندگی تأثیر بگذارد. مثلاً، در شرایط مساوی، زن و شوهری که سن آنها کمتر از ۵۰ سال باشد، بر زوجین بالای ۵۰ سال ارجحیت دارند. این معیارها با هدف یافتن بهترین و پایدارترین محیط برای رشد کودک تنظیم شده اند.
کودکان واجد شرایط سرپرستی: چه کسانی در انتظار خانواده هستند؟
همه کودکان پرورشگاهی واجد شرایط فرزندخواندگی نیستند. قانون، شرایط مشخصی را برای واگذاری کودکان به سرپرستی تعیین کرده است تا اطمینان حاصل شود که این اقدام، به نفع عالیه کودک خواهد بود. این شرایط بر اساس ماده ۷ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست به شرح زیر است:
- کودکانی که هویت والدینشان نامعلوم است: این گروه شامل کودکانی می شود که هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری آنها شناخته شده نیستند. این کودکان، غالباً همان «بچه های سر راهی» هستند که بیش از سایرین نیازمند آغوش یک خانواده گرم اند.
- کودکانی که والدین و جد پدری شان فوت کرده اند: اگر پدر، مادر، جد پدری و یا وصی قانونی کودک در قید حیات نباشند، کودک واجد شرایط سرپرستی قرار می گیرد.
- کودکانی که بهزیستی سرپرستی آنها را بر عهده گرفته است: اگر سرپرستی کودکی به حکم دادگاه به سازمان بهزیستی سپرده شده باشد و پس از گذشت دو سال، هیچ یک از پدر، مادر، جد پدری یا وصی قانونی برای سرپرستی او مراجعه نکنند، این کودک نیز در دسته واجدین شرایط فرزندخواندگی قرار می گیرد.
- کودکانی که والدینشان صلاحیت سرپرستی ندارند: در مواردی که دادگاه تشخیص دهد پدر، مادر، جد پدری یا وصی قانونی صلاحیت نگهداری از کودک را ندارند و این عدم صلاحیت حتی با تعیین امین یا ناظر نیز برطرف نمی شود، کودک می تواند تحت سرپرستی قرار گیرد. این شرایط برای حفظ کودک از آسیب ها و بی توجهی های احتمالی ضروری است.
مراحل گام به گام فرزندخواندگی: مسیری از امید تا آغوش خانواده
فرآیند گرفتن کودک از پرورشگاه، یک مسیر مرحله ای و کاملاً تعریف شده است که متقاضیان باید با دقت و صبر آن را طی کنند. هر گام در این مسیر، آمیخته با احساسات و انتظارات فراوان است و آشنایی با جزئیات آن، می تواند به کاهش استرس و سردرگمی کمک کند.
گام ۱: ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی
اولین قدم در این سفر، ثبت نام آنلاین در سامانه ملی فرزندخواندگی سازمان بهزیستی کشور به آدرس adoption.behzisti.net است. این سامانه، نقطه آغازین برای ورود به فرآیند فرزندخواندگی است و تمامی مراحل بعدی بر اساس اطلاعات ثبت شده در آن پیش می رود. پس از ثبت نام موفق، یک کد رهگیری به متقاضیان ارسال می شود که نگهداری از آن برای پیگیری های آتی ضروری است.
گام ۲: آماده سازی و بارگذاری مدارک اولیه
پس از ثبت نام، نوبت به آماده سازی و بارگذاری مدارک مورد نیاز می رسد. این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که نقص در مدارک می تواند روند کار را به تأخیر بیندازد. متقاضیان باید از قبل مدارک خود را آماده و با کیفیت مطلوب اسکن کنند. مدارک معمولاً شامل موارد زیر است:
- تصویر کلیه صفحات شناسنامه و کارت ملی متقاضیان
- تصویر کارت پایان خدمت یا معافیت از خدمت (برای آقایان)
- تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی
- تصویر آخرین مدرک تحصیلی
- تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه
- گواهی مربوط به اشتغال و تعیین میزان تقریبی درآمد (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب)
- تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی
- اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزند و تأییدیه پزشکی قانونی در این خصوص)
پس از بارگذاری، مدارک باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شوند.
گام ۳: مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه
مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی، پس از بررسی اولیه مدارک، با متقاضیان مصاحبه کرده و از منزل آنها بازدید می کنند. هدف از این بازدید، ارزیابی دقیق شرایط زندگی، فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی متقاضیان است. این مصاحبه و بازدید، به مددکاران کمک می کند تا از آمادگی خانواده برای پذیرش کودک اطمینان حاصل کنند و محیطی مناسب را برای او در نظر بگیرند.
گام ۴: تأیید صلاحیت روانشناسی، عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه
در این مرحله، متقاضیان به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی معرفی می شوند تا صلاحیت روانشناختی آنها برای پذیرش سرپرستی کودک تأیید شود. همچنین، گواهی های عدم اعتیاد (از طریق آزمایش) و عدم سوءپیشینه کیفری (از طریق استعلام از مراجع ذی صلاح) اخذ می گردد. این مرحله برای اطمینان از سلامت روانی و اخلاقی خانواده و فراهم آوردن یک محیط امن برای کودک بسیار حیاتی است.
گام ۵: معرفی و دیدارهای تعاملی با کودک
پس از تأیید صلاحیت های لازم، نوبت به یکی از هیجان انگیزترین مراحل می رسد: معرفی کودک. سازمان بهزیستی بر اساس شرایط متقاضیان و همچنین نیازها و ویژگی های کودک، او را به خانواده معرفی می کند. دیدارهایی بین متقاضیان و کودک ترتیب داده می شود تا فرصت آشنایی و ایجاد دلبستگی اولیه فراهم شود. در برخی موارد و در صورت عدم تعامل مناسب، متقاضیان ممکن است تا سه بار کودک دیگری به آنها معرفی شود.
گام ۶: صدور حکم سرپرستی موقت (دوره آزمایشی ۶ ماهه)
پس از انتخاب کودک و توافق طرفین، قاضی حکم سرپرستی موقت به مدت شش ماه صادر می کند. این دوره، فرصتی طلایی برای خانواده و کودک است تا به طور کامل با یکدیگر سازگار شوند. در طول این مدت، خانواده ها در دوره های والدگری شرکت می کنند و مددکاران اجتماعی بهزیستی نیز به طور منظم بر وضعیت کودک و خانواده نظارت می کنند تا از صحت روند سازگاری اطمینان حاصل شود.
گام ۷: صدور حکم سرپرستی قطعی
پس از اتمام موفقیت آمیز دوره شش ماهه سرپرستی موقت و تأیید نهایی مددکاران و کارشناسان بهزیستی مبنی بر مطلوب بودن شرایط، دادگاه حکم سرپرستی قطعی را صادر می کند. با این حکم، کودک به طور رسمی و قانونی عضوی از خانواده سرپرست می شود و از تمامی حقوق یک فرزند برخوردار خواهد شد.
پاسخ به ابهامات رایج در فرآیند فرزندخواندگی
در مسیر فرزندخواندگی، سوالات و ابهامات بسیاری برای متقاضیان پیش می آید. شفاف سازی این موارد می تواند به آنها در تصمیم گیری و طی کردن این راه کمک شایانی کند.
چرا روند فرزندخواندگی طولانی است؟
یکی از دغدغه های اصلی متقاضیان، طولانی بودن روند فرزندخواندگی است. این موضوع دلایل متعددی دارد:
- بهزیستی، متولی نه تأمین کننده کودک: سازمان بهزیستی، مسئول واگذاری کودکان واجد شرایط به خانواده های دارای صلاحیت است، نه تأمین کودک برای همه متقاضیان. تعداد کودکان بی سرپرست واجد شرایط واگذاری، همواره کمتر از تعداد خانواده های متقاضی است.
- ضرورت تأیید مقام قضایی: بی سرپرست یا بدسرپرست بودن کودک باید توسط مقام قضایی تأیید شود. این پروسه قانونی زمان بر است.
- احراز صلاحیت دقیق خانواده ها: بهزیستی و دادگاه، برای حفظ آینده کودکان، با دقت و وسواس زیادی صلاحیت اخلاقی، مالی و اجتماعی خانواده های متقاضی را بررسی می کنند. این فرآیند ممکن است شامل چندین جلسه مشاوره و بازدید باشد.
سعید بابایی، مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور، درباره طولانی شدن فرآیند می گوید: «بهزیستی متولی تامین کودک برای فرزندپذیران نیست. کودکی باید باشد که بشود او را به متقاضیان حائز شرایط واگذار کرد. در ضمن بی سرپرست بودن یا بدسرپرست بودن کودک باید مورد تایید مقام قضایی قرار گیرد. این پروسه ای است که باعث می شود همیشه صف متقاضیان طولانی باشد.»
آیا امکان پارتی بازی در فرزندخواندگی وجود دارد؟
با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، روند کار بسیار شفاف تر از گذشته شده و امکان تخلف به حداقل رسیده است. این سامانه، تمامی مراحل را قابل ارزیابی و رصد می کند. ممکن است در برخی موارد، خانواده ها احساس کنند که پارتی بازی صورت گرفته است، اما اغلب این تفاوت ها ناشی از تفاوت در شرایط متقاضیان و کودکان است. مثلاً، خانواده ای که متقاضی نوزاد دختر است، مدت زمان بیشتری در صف انتظار می ماند تا خانواده ای که حاضر به پذیرش پسر ۶ ساله یا کودک دارای نیازهای خاص است. سامانه و نظارت های آن به گونه ای طراحی شده اند که شفافیت را به حداکثر برسانند.
مدت زمان تقریبی انتظار برای گرفتن فرزند چقدر است؟
زمان انتظار برای گرفتن فرزند از پرورشگاه بسیار متغیر است و به عوامل مختلفی از جمله سن و جنسیت مورد درخواست، و همچنین تعداد کودکان واجد شرایط بستگی دارد. به طور کلی:
- اگر متقاضیان درخواست کننده کودک با سن بالاتر (به ویژه پسر) باشند یا کودکان دارای معلولیت و بیماری های خاص، زمان انتظار به طور قابل توجهی کاهش می یابد و حتی ممکن است فرآیند زیر شش ماه به نتیجه برسد.
- اکثر خانواده ها متقاضی نوزاد دختر هستند که این موضوع باعث طولانی شدن صف انتظار برای این گروه می شود.
تمایل متقاضیان به نوزاد دختر و تأثیر آن بر صف انتظار
آمارها نشان می دهد که درصد بالایی از متقاضیان، تمایل به پذیرش نوزاد دختر دارند (۹۹ درصد متقاضیان در مرحله اول به دنبال نوزاد دختر هستند). این تمایل، چالش بزرگی را در فرآیند فرزندخواندگی ایجاد می کند و باعث می شود کودکان با سن بالاتر، به ویژه پسران، مدت زمان بیشتری در مراکز شبه خانواده بمانند. فرهنگ سازی برای پذیرش کودکان با سن بالاتر و پسران، می تواند به توازن در صف انتظار و تسریع در یافتن خانواده برای این کودکان کمک کند.
آیا فرآیند فرزندخواندگی نسبت به گذشته سخت تر شده است؟
به گفته مسئولان بهزیستی، روند فرزندخواندگی سخت تر نشده، بلکه قانونمندتر شده است. در گذشته ممکن بود برخی از شرایط خانواده ها به درستی بررسی نشود، اما اکنون با بررسی های دقیق تر، تلاش می شود که کودک به بهترین خانواده واگذار شود. این سخت گیری، نه برای دشوار کردن کار متقاضیان، بلکه برای حفظ منافع و آینده کودک است. تجربیات تلخ فسخ فرزندخواندگی و آسیب های روحی جبران ناپذیری که به کودکان وارد می شود، نشان دهنده اهمیت این سخت گیری هاست. همچنین، پافشاری بر حفظ رابطه خواهر و برادری کودکان و عدم جدایی آنها در سنین پایین، یکی دیگر از جنبه های قانونمندتر شدن این فرآیند است.
شرایط گرفتن بچه از شیرخوارگاه آمنه (و سایر شیرخوارگاه ها)
شیرخوارگاه آمنه، به عنوان یکی از معروف ترین مراکز نگهداری از کودکان بی سرپرست، تحت قوانین عمومی فرزندخواندگی سازمان بهزیستی فعالیت می کند. شرایط پذیرش کودک از این مراکز، همانند شرایطی است که برای سایر مراکز بهزیستی ذکر شد. متقاضیان باید تمامی مراحل ثبت نام، ارائه مدارک، مصاحبه ها و تأیید صلاحیت ها را طی کنند. تنها تفاوت ممکن، در نیازها و شرایط خاص هر شیرخوارگاه و تعداد و نوع کودکانی است که در آنجا نگهداری می شوند.
جنبه های حقوقی و شرعی مرتبط با فرزندخواندگی
فرزندخواندگی، ابعاد حقوقی و شرعی خاصی دارد که برای متقاضیان و خانواده سرپرست از اهمیت بالایی برخوردار است. آگاهی از این جوانب، به برنامه ریزی بهتر و تصمیم گیری آگاهانه تر کمک می کند.
تامین آینده مالی کودک: تملیک اموال و قانون (ماده ۱۴)
یکی از مهمترین نکات حقوقی در فرزندخواندگی، تضمین آینده مالی کودک است. از آنجا که فرزندخوانده به طور طبیعی از والدین سرپرست ارث نمی برد، قانونگذار تدابیری برای حمایت مالی از او در نظر گرفته است. ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست به این موضوع می پردازد:
دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از درخواست کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک یا نوجوان ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر و پس از قبول درخواست کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی صادر می کند.
این ماده یک تبصره مهم نیز دارد که بیان می کند: در صورتی که دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان باشد، به صدور حکم سرپرستی اقدام می کند. این شرط، تضمینی برای آینده کودک است تا در صورت فوت یا هر اتفاق دیگری برای والدین سرپرست، از لحاظ مالی متضرر نشود.
مسئله محرمیت فرزندخوانده
یکی از دغدغه های شرعی خانواده های متدین، مسئله محرمیت فرزندخوانده است. از نظر شرعی، فرزندخوانده با والدین سرپرست خود محرم نیست. اما برای حل این مسئله، راه های شرعی مختلفی وجود دارد که خانواده ها می توانند با مراجعه به مراجع تقلید خود، حکم و راهکار مناسب را جویا شوند. از جمله این راه ها، صیغه محرمیت (عقد موقت) است که می تواند محرمیت بین کودک و اعضای خانواده را ایجاد کند. سازمان بهزیستی و دادگاه ها نیز این موضوع را به متقاضیان متذکر می شوند و آنها را در یافتن راه حل شرعی راهنمایی می کنند.
وضعیت ارث فرزندخوانده
همانطور که قبلاً اشاره شد، فرزندخوانده به طور خودکار از والدین سرپرست خود ارث نمی برد. اما والدین سرپرست می توانند از طریق وصیت، بخشی از اموال خود را به فرزندخوانده خود منتقل کنند. این امکان به والدین سرپرست اجازه می دهد تا با اطمینان خاطر، آینده مالی فرزند دلبند خود را تأمین کنند و او را از لحاظ حقوقی نیز به عنوان عضوی جدایی ناپذیر از خانواده خود به رسمیت بشناسند.
توصیه های مهم برای متقاضیان فرزندخواندگی
ورود یک کودک به خانواده از طریق فرزندخواندگی، یک نقطه عطف بزرگ در زندگی است. برای اینکه این تجربه به بهترین شکل ممکن رقم بخورد و پیوندی مستحکم و پایدار ایجاد شود، رعایت برخی نکات و توصیه های مشاوره ای ضروری به نظر می رسد.
صبر، استقامت و آمادگی روحی و روانی
مسیر فرزندخواندگی ممکن است طولانی و پرفراز و نشیب باشد. صبر و استقامت، دو بال مهم برای پرواز در این مسیر هستند. متقاضیان باید آمادگی روحی و روانی لازم را برای مقابله با چالش ها، انتظارات طولانی و گاهی اوقات موانع اداری داشته باشند. این آمادگی شامل پذیرش این واقعیت است که ممکن است فرآیند به سرعت دلخواه آنها پیش نرود و نیاز به انعطاف پذیری و امیدواری مداوم باشد.
اهمیت مشاوره روانشناسی قبل، حین و پس از پذیرش کودک
مشاوره روانشناسی، یک جزء جدایی ناپذیر از فرآیند فرزندخواندگی است. این مشاوره ها نه تنها به ارزیابی صلاحیت روانی متقاضیان کمک می کنند، بلکه به آنها در درک بهتر نیازهای کودک، مدیریت انتظارات و حل چالش های احتمالی پس از ورود کودک به خانه یاری می رسانند. شرکت در جلسات مشاوره، قبل از شروع فرآیند، در طول دوره سرپرستی موقت و حتی سال ها پس از آن، می تواند به استحکام پیوند خانواده و سلامت روانی همه اعضا کمک شایانی کند.
شفافیت و صداقت با کودک در مورد فرزندخواندگی
یکی از مهمترین توصیه های روانشناسان، شفافیت و صداقت با کودک در مورد فرزندخواندگی اوست. پنهان کردن این واقعیت، می تواند در آینده به کودک آسیب های روحی جدی وارد کند. بهتر است از سنین پایین و به تدریج، حقیقت را به زبانی ساده و متناسب با سن کودک برای او بازگو کرد. داستان سرایی و استفاده از کتاب ها و منابع مناسب می تواند در این زمینه کمک کننده باشد. این صداقت، بنیان اعتماد را در خانواده تقویت می کند.
سعید بابایی در این باره بیان می کند: «یکی از علت های عمده (پنهان کاری) آن است که بر اساس شرایط جامعه خیلی از خانواده ها مایلند این حقیقت را از کودک و اطرافیان خود پنهان نگه دارند در صورتی که ثابت شده است که این امر، اشتباه است و به همین علت کودکانی که در سنین بالاتر از این واقعیت باخبر می شوند، لطمه سنگینی می خورند، در صورتی که اگر از ابتدا با این واقعیت بزرگ می شدند، آسیب پذیری آنان اندک بود.»
ترویج فرهنگ پذیرش کودکان با نیازهای خاص و سنین بالاتر
همانطور که پیش تر اشاره شد، بیشتر متقاضیان به دنبال نوزاد دختر هستند. این در حالی است که تعداد زیادی از کودکان با سنین بالاتر، پسران و کودکان دارای نیازهای خاص، در انتظار خانواده ای مهربان هستند. جامعه و رسانه ها نقش مهمی در فرهنگ سازی برای پذیرش این کودکان دارند. نمایش داستان های موفق فرزندخواندگی این کودکان، می تواند نگاه جامعه را تغییر دهد و فرصت های بیشتری برای آنها فراهم آورد.
نتیجه گیری: گامی مسئولانه در مسیر عشق و خانواده
تصمیم به گرفتن کودک از پرورشگاه، شروع یک مسیر پربرکت است که نیازمند عشق، تعهد، آگاهی و صبر فراوان است. این فرآیند، نه تنها زندگی یک کودک را متحول می کند، بلکه عمق تازه ای به مفهوم خانواده و ایثار می بخشد. با درک صحیح شرایط، مراحل قانونی و جنبه های شرعی، متقاضیان می توانند با اطمینان خاطر در این راه قدم بردارند و از سازمان بهزیستی و دادگاه ها نیز حمایت های لازم را دریافت کنند.
هر کودکی در این جهان، شایسته داشتن یک آغوش گرم و محیطی پر از محبت است. با درایت، مسئولیت پذیری و عشق، می توانیم خانه های بیشتری را به پناهگاهی امن برای این فرشتگان کوچک تبدیل کنیم. فرزندخواندگی، نه تنها به معنای نجات یک کودک، بلکه خلق یک خانواده و ساختن آینده ای روشن برای تمام اعضای آن است. باشد که این راهنمای جامع، چراغی باشد در مسیر این تصمیم بزرگ و الهام بخش برای آغاز یک سفر پر از عشق و معنا.