مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده

دریافت یک برگه چک صیادی با وعده پرداخت وجه، برای بسیاری از افراد و کسب وکارها، به معنای اطمینان خاطر از وصول مبلغی در آینده است. اما گاهی اوقات، فردی با چالش غیرمنتظره ای روبرو می شود: متوجه می شود چک صیادی که در دست دارد، هرگز در سامانه صیاد ثبت نشده است. این وضعیت، که شاید در ابتدا گیج کننده و ناامیدکننده به نظر برسد، سرنوشت حقوقی چک را به کلی دگرگون می کند و مسیر مطالبه وجه آن را تغییر می دهد. در چنین شرایطی، پرسشی کلیدی ذهن دارنده چک را به خود مشغول می سازد: چگونه می توان وجه چک صیادی ثبت نشده را مطالبه کرد؟

این مقاله، راهنمایی جامع و کاربردی برای اشخاصی است که با این معضل دست و پنجه نرم می کنند. در این مسیر، به بررسی دقیق وضعیت حقوقی چک صیادی ثبت نشده، تفاوت های آن با چک های ثبت شده، جنبه های کیفری و حقوقی، مراحل گام به گام مطالبه وجه از طریق مراجع قضایی، و ارائه نمونه های عملی از دادخواست و اظهارنامه می پردازیم. هدف این نوشتار آن است که با تبیین تمامی ابهامات و ارائه راهکارهای عملی، دارنده چک صیادی ثبت نشده را قادر سازد تا با آگاهی کامل و اطمینان خاطر، حقوق خود را پیگیری و استیفا کند. با مطالعه این راهنما، افراد دیدگاهی روشن و عملیاتی برای مواجهه با این موقعیت حقوقی به دست می آورند.

۱. چک صیادی ثبت نشده چیست و جایگاه حقوقی آن کجاست؟

پس از اصلاحات قانون صدور چک در سال های ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰، سامانه ای به نام «صیاد» معرفی شد تا به شفافیت و اعتباربخشی به اسناد پرداخت کمک کند. هدف اصلی این سامانه، ثبت اطلاعات مربوط به صدور، دریافت و انتقال چک ها است تا هر برگه چک صیادی با یک شناسه یکتای ۱۶ رقمی، مسیر خود را از صادرکننده تا دارنده نهایی در یک بستر امن و قابل پیگیری طی کند. این تغییرات، در نظر داشت تا از بروز مشکلات عدیده چک های بلامحل و افزایش اعتماد به این اسناد تجاری جلوگیری کند.

شناسایی چک صیادی و نقش سامانه صیاد

چک های صیادی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند، با ظاهری بنفش رنگ و داشتن یک شناسه ۱۶ رقمی منحصر به فرد بر روی برگه، از چک های قدیمی متمایز می شوند. هسته اصلی قانون جدید چک، لزوم ثبت اطلاعات مربوط به هر برگه چک در «سامانه صیاد» است. این سامانه تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت می کند و اطلاعاتی نظیر هویت صادرکننده، گیرنده، مبلغ و تاریخ چک را در خود ثبت می کند. هدف از این اقدام، ایجاد یکپارچگی، افزایش شفافیت و کاهش چشمگیر جعل و کلاهبرداری در معاملات مالی است. در واقع، سامانه صیاد به مثابه یک دفتر اسناد رسمی هوشمند برای چک ها عمل می کند.

زمانی که چک صیادی در سامانه ثبت نمی شود

ممکن است در معامله ای، فردی یک فقره چک صیادی دریافت کند اما صادرکننده، سهواً، به دلیل ناآگاهی از قوانین جدید یا حتی عمداً، اطلاعات مربوط به آن چک را در سامانه صیاد ثبت نکند. این عدم ثبت، چالش بزرگی برای دارنده چک ایجاد می کند و او را در وضعیت حقوقی پیچیده ای قرار می دهد. عدم ثبت می تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از فراموشی و عدم آشنایی صادرکننده با فرآیند ثبت گرفته تا سوءنیت و تلاش برای فرار از مسئولیت های قانونی مربوط به چک.

در چنین شرایطی، دارنده چک در هنگام مراجعه به بانک برای وصول وجه، با این پاسخ روبرو می شود که چک ثبت نشده و بانک قادر به پرداخت آن نیست. اینجاست که سردرگمی آغاز می شود و این سوال پیش می آید که تکلیف وجه چک چه خواهد شد.

تغییر ماهیت: از سند تجاری تا سند عادی مدنی

یکی از مهم ترین پیامدهای عدم ثبت چک در سامانه صیاد، تغییر بنیادی ماهیت حقوقی آن است. بر اساس تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک اصلاحی ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰، چک های صیادی که مالکیت آن ها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک ها مکلفند از پرداخت وجه آن ها خودداری نمایند. این عبارت قانونی به معنای آن است که چک ثبت نشده، دیگر یک سند تجاری تلقی نمی شود. به جای آن، به یک «سند عادی مدنی» تبدیل می گردد.

تفاوت میان یک سند تجاری و یک سند عادی مدنی، در سرعت و سهولت پیگیری حقوقی و نیز مسئولیت های قانونی اطراف آن نهفته است. یک چک ثبت شده به عنوان سند تجاری، از مزایایی همچون سرعت رسیدگی در مراجع قضایی، امکان مطالبه از تمامی امضاکنندگان (مسئولیت تضامنی ظهرنویسان) و امکان تقاضای تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی برخوردار است. اما وقتی چک ماهیت تجاری خود را از دست می دهد، تمام این مزایا نیز از بین می رود و دارنده باید از طریق عمومات قانون مدنی برای مطالبه وجه اقدام کند.

همچنین، بانک در قبال چک ثبت نشده، از پرداخت وجه و صدور گواهی عدم پرداخت (همان برگشتی چک مرسوم) خودداری می کند. به جای آن، بانک مرکزی با صدور بخشنامه هایی، بانک ها را مکلف کرده تا در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، «اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد» را صادر و به دارنده تحویل دهند. این اعلامیه صرفاً تأییدی بر عدم امکان پرداخت چک به دلیل ثبت نشدن آن است و نباید با گواهی عدم پرداخت اشتباه گرفته شود.

۲. آیا می توان از صادرکننده چک ثبت نشده شکایت کیفری کرد؟

یکی از نگرانی های اصلی دارندگان چک صیادی ثبت نشده، این است که آیا می توانند صادرکننده را به دلیل عدم ثبت چک، مورد پیگرد کیفری قرار دهند و او را مجازات کنند؟ این سؤال به دلیل آشنایی بسیاری از افراد با جنبه کیفری چک های برگشتی در گذشته، برایشان اهمیت ویژه ای دارد.

بررسی عدم وجود جنبه کیفری

قانونگذار در ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک، صرفاً به ضمانت اجرای حقوقی عدم ثبت چک در سامانه صیاد اشاره کرده است. این ماده بیان می دارد که چک های ثبت نشده، مشمول قانون صدور چک نیستند و بانک ها از پرداخت وجه آن ها خودداری می کنند. اما در خصوص اینکه آیا این عدم ثبت، جرمی محسوب می شود یا خیر، سکوت اختیار کرده است.

برای بررسی جنبه کیفری یک عمل، باید به قوانین جزایی، به ویژه قانون مجازات اسلامی، رجوع کرد. اصل قانونی بودن جرم و مجازات، ایجاب می کند که هیچ عملی جرم نیست مگر آنکه در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد. با مراجعه به قانون مجازات اسلامی، مشخص می شود که هیچ جرمی تحت عنوان ثبت نکردن چک جدید یا صدور چک صیادی ثبت نشده پیش بینی نشده است. این موضوع به این معناست که برخلاف چک های بلامحل که در شرایطی خاص می توانند جنبه کیفری پیدا کنند، عدم ثبت چک صیادی در سامانه صیاد، در حال حاضر، جرم محسوب نمی شود.

نتیجه ای که باید از این بخش گرفت

با توجه به توضیحات ارائه شده، می توان به صراحت اعلام کرد که امکان پیگیری کیفری علیه صادرکننده چک صیادی ثبت نشده وجود ندارد. هرگونه اقدام قانونی برای مطالبه وجه اینگونه چک ها، صرفاً در چارچوب دعاوی حقوقی و با استناد به عمومات قانون مدنی امکان پذیر است. بنابراین، دارنده چک نباید وقت و انرژی خود را صرف پیگیری مسیر کیفری کند، بلکه باید تمام تمرکز خود را بر روی طرح دعوای حقوقی و مطالبه وجه به عنوان یک سند عادی قرار دهد.

۳. گام به گام در مسیر مطالبه وجه: رویکرد حقوقی به چک صیادی ثبت نشده

وقتی فردی با چک صیادی ثبت نشده مواجه می شود و امکان پیگیری کیفری نیز وجود ندارد، تنها راه باقی مانده، مراجعه به مراجع حقوقی است. این مسیر، نیازمند آگاهی و اقدام گام به گام و دقیق است. در این بخش، تمام مراحل لازم برای مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده را تشریح می کنیم، با تاکید بر رویه های عملی و نکات کلیدی که در طول این فرآیند باید مدنظر قرار گیرد.

۳.۱. اولین قدم ها: جمع آوری مدارک و اطلاع از وضعیت چک

پیش از هر اقدامی، فرد باید مطمئن شود که چک صیادی مورد نظر واقعاً در سامانه ثبت نشده است و مدارک لازم را برای اثبات ادعای خود جمع آوری کند. این مرحله، سنگ بنای موفقیت در دعوای حقوقی خواهد بود.

توضیح استعلام چک صیادی ثبت نشده

برای اطمینان از وضعیت ثبت چک، دارنده می تواند به راحتی از طریق اپلیکیشن های بانکی، اینترنت بانک، یا حتی خودپردازها و کیوسک های بانکی، با وارد کردن شناسه ۱۶ رقمی چک، استعلام بگیرد. این استعلام نشان می دهد که آیا چک در سامانه صیاد ثبت شده و اطلاعات آن (از جمله هویت ذی نفع) تأیید گردیده است یا خیر. اگر اطلاعات چک در سامانه ثبت نشده باشد، گام های بعدی باید برداشته شود.

اخذ اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد از بانک

این مدرک، حیاتی ترین سند برای آغاز دعوای حقوقی است. همانطور که پیش تر اشاره شد، بانک ها به دلیل عدم شمول قانون صدور چک بر چک های ثبت نشده، از صدور گواهی عدم پرداخت خودداری می کنند. اما بر اساس بخشنامه شماره ۱۱۷۵۳۳ مورخ ۱۴۰۱/۰۵/۱۱ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک ها مکلفند در ازای اینگونه چک ها، «اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد» را صادر و به دارنده تحویل دهند. این اعلامیه بدون کد رهگیری و در شکلی متمایز از گواهی های عدم پرداخت مرسوم است و صرفاً گواهی می کند که چک به دلیل عدم ثبت در سامانه، قابل پرداخت نیست. این سند، مبنای اثبات عدم ثبت چک و پایه و اساس دعوای حقوقی است.

آماده سازی سایر مستندات

فرد باید علاوه بر اعلامیه عدم ثبت، مدارک دیگری را نیز آماده کند: اصل و تصویر چک صیادی ثبت نشده، مدارک هویتی دارنده (مانند کارت ملی) و در صورت وجود، هرگونه قرارداد یا سند دیگری که مبنای صدور چک بوده و ارتباط آن را با معامله ای خاص نشان دهد. این مدارک، به تقویت ادعای دارنده چک در دادگاه کمک شایانی می کند.

۳.۲. ورود به دنیای قضایی: ثبت نام در سامانه ثنا

برای آغاز و پیگیری هرگونه دعوای قضایی در ایران، ثبت نام و احراز هویت در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) الزامی است. این سامانه، بستر اصلی ارتباط الکترونیکی میان اشخاص و مراجع قضایی است. فرد باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا از طریق وب سایت سامانه ثنا، مراحل ثبت نام و احراز هویت خود را تکمیل کند. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه صورت می گیرد و عدم ثبت نام ممکن است منجر به از دست دادن فرصت های قانونی شود.

۳.۳. یک اقدام هوشمندانه: ارسال اظهارنامه قضایی به صادرکننده

هرچند ارسال اظهارنامه قضایی برای مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده الزامی نیست، اما یک گام توصیه شده و بسیار کاربردی است. ارسال اظهارنامه، فرصتی را به صادرکننده می دهد تا پیش از طرح دعوا، نسبت به پرداخت وجه یا ثبت چک اقدام کند. مهم تر از آن، اظهارنامه به عنوان یک دلیل محکم و رسمی، در پرونده قضایی فرد قابل ارائه است و نشان می دهد که دارنده چک، تلاش های لازم را برای وصول مسالمت آمیز وجه انجام داده است. یک نمونه متن کاربردی اظهارنامه می تواند شامل موارد زیر باشد:

احتراماً به موجب این اظهارنامه، به اطلاع می رساند یک فقره چک صیادی به شماره [سریال چک] مورخ [تاریخ سررسید] به مبلغ [مبلغ چک] ریال صادره از حساب [شماره حساب] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] در وجه اینجانب صادر گردیده است. با توجه به عدم ثبت مشخصات این چک در سامانه صیاد توسط جنابعالی و عدم امکان وصول وجه آن از طریق بانک، بدین وسیله اخطار می گردد حداکثر ظرف مهلت [مثلاً ۵ روز] از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه نسبت به پرداخت وجه مذکور و یا ثبت مشخصات چک در سامانه صیاد اقدام نمایید. بدیهی است در صورت عدم اقدام، اینجانب ناچار به پیگیری حقوقی موضوع از طریق مراجع قضایی خواهم بود و کلیه خسارات وارده و هزینه های دادرسی به عهده جنابعالی خواهد بود.

۳.۴. تنظیم دادخواست مطالبه وجه سند عادی: نگارش دقیق و محتوای لازم

مهم ترین گام در این مسیر، تنظیم یک دادخواست حقوقی دقیق و مستدل است. فرد باید در دادخواست خود، به صراحت بیان کند که خواسته او، «مطالبه وجه سند عادی» است، نه «مطالبه وجه چک تجاری». این تمایز بسیار حائز اهمیت است زیرا مسیر رسیدگی و استنادهای قانونی متفاوتی دارد.

خواسته دادخواست: چه چیزی باید درخواست شود؟

در بخش «خواسته» دادخواست، فرد باید مبلغ دقیق چک را به ریال ذکر کند و درخواست خود را به شرح زیر بنویسد: «مطالبه مبلغ [عدد به ریال] ریال بابت وجه یک فقره چک صیادی ثبت نشده به شماره [شماره سریال چک] مورخ [تاریخ سررسید چک]، به انضمام خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید (یوم الوصول) لغایت زمان اجرای کامل حکم بر اساس شاخص بانک مرکزی، و نیز کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل (در صورت انتخاب وکیل).»

چگونه شرح دادخواست را بنویسیم؟

در بخش «شرح دادخواست»، فرد باید به صورت خلاصه و مستدل، واقعه را تشریح کند. این شرح باید شامل موارد زیر باشد: تاریخ دریافت چک از خوانده، مشخصات چک، اشاره به عدم ثبت آن در سامانه صیاد، مراجعه به بانک و دریافت «اعلامیه عدم ثبت»، و در نتیجه تبدیل ماهیت چک به سند عادی. همچنین، باید بر تعهد صادرکننده (خوانده) مبنی بر پرداخت وجه تأکید و درخواست رسیدگی و صدور حکم مطابق با قوانین مدنی شود. در این بخش باید به ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک و عمومات قانون مدنی استناد شود.

۳.۵. تقدیم دادخواست و ارجاع به مرجع صحیح

پس از تنظیم دادخواست، فرد باید آن را به همراه تمامی مدارک و مستندات (تصویر مصدق چک، اعلامیه عدم ثبت، اظهارنامه و…) به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تحویل دهد. دفتر، دادخواست را ثبت کرده و پس از پرداخت هزینه های مربوطه، آن را به مرجع قضایی صالح ارسال می کند.

انتخاب مرجع رسیدگی: شورای حل اختلاف چک یا دادگاه حقوقی چک

صلاحیت رسیدگی به دعاوی مطالبه وجه، بسته به میزان خواسته، بین شورای حل اختلاف و دادگاه حقوقی تقسیم می شود:

• شورای حل اختلاف: صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی تا سقف دویست میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) را دارد.
• دادگاه حقوقی: برای دعاوی مالی که مبلغ آن ها بیش از دویست میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) باشد، صلاحیت رسیدگی بر عهده دادگاه حقوقی است.

تعیین مرجع صحیح، از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا ارجاع پرونده به مرجع غیرصالح، موجب اطاله دادرسی می شود.

۳.۶. مراحل دادرسی تا اجرای حکم

پس از ارجاع دادخواست به مرجع صالح، وقت رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می شود. در جلسه دادرسی، قاضی مدارک و دلایل ارائه شده توسط دارنده چک (خواهان) را بررسی می کند و در صورت اثبات دین و تعهد صادرکننده (خوانده)، حکم به محکومیت خوانده به پرداخت وجه چک و خسارات مربوطه صادر می نماید. پس از قطعیت حکم (یعنی گذشت مهلت های تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی و عدم اعتراض یا تأیید حکم در مراجع بالاتر)، دارنده می تواند درخواست صدور اجرائیه کند و از طریق واحد اجرای احکام، نسبت به توقیف اموال و استیفای طلب خود اقدام نماید.

۴. بررسی عمیق تر: نکات حقوقی، ابهامات و دیدگاه های قضایی

پیچیدگی های حقوقی مربوط به چک صیادی ثبت نشده، تنها به مراحل اولیه مطالبه وجه ختم نمی شود. سوالات و ابهامات متعددی در خصوص این نوع چک ها مطرح است که برای یک دارنده آگاه، دانستن پاسخ آن ها ضروری به نظر می رسد. در این بخش، به بررسی عمیق تر این نکات حقوقی و دیدگاه های قضایی می پردازیم.

۴.۱. آیا می توان صادرکننده را به ثبت چک مجبور کرد؟ نگاهی به نظریات مشورتی

یک سوال رایج برای دارندگان چک های ثبت نشده این است که آیا می توان با مراجعه به دادگاه، صادرکننده را ملزم به ثبت چک در سامانه صیاد کرد؟ به عبارتی، آیا می توان از دادگاه خواست که حکمی صادر کند که صادرکننده موظف به انجام این کار شود؟

بر اساس نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۱۴۷۸ مورخ ۱۴۰۱/۰۳/۲۵ اداره کل حقوقی قوه قضائیه، پاسخ به این سوال منفی است. این نظریه به صراحت بیان می دارد که دارنده چک نمی تواند دعوای الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد را اقامه کند. دلایل این امر در نظریه مشورتی به شرح زیر است:

1. ثبت در سامانه صیاد، از شرایط صدور صحیح چک است. اگر در زمان صدور، چک در سامانه ثبت نشده باشد، از ابتدا شرایط یک چک صحیح را نداشته و از شمول قانون صدور چک خارج است.
2. در متن برگه های دسته چک های جدید، عبارت «صدور و پشت نویسی چک بدون درج در سامانه صیاد فاقد اعتبار است» درج شده است. دارنده با پذیرش چکی که این ترتیبات در آن رعایت نشده، عملاً خود را از مزایای قانونی محروم کرده است.

این دیدگاه نشان می دهد که ثبت چک، حق و انتخاب صادرکننده است و تعهدی نیست که بتوان او را از طریق دادگاه به انجام آن وادار کرد. بنابراین، مسیر قانونی صرفاً مطالبه وجه به عنوان سند عادی است و نه الزام به ثبت.

۴.۲. مسئولیت ظهرنویسان در چک های ثبت نشده

در چک های تجاری (که در سامانه صیاد ثبت شده اند)، تمامی امضاکنندگان (صادرکننده و ظهرنویسان) مسئولیت تضامنی در قبال دارنده چک دارند؛ به این معنا که دارنده می تواند وجه چک را از هر یک از آن ها مطالبه کند. اما وضعیت در مورد چک صیادی ثبت نشده متفاوت است.

همانطور که نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۲/۷۵۳ مورخ ۱۴۰۲/۱۰/۱۶ نیز تأکید می کند، در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، چک ماهیت تجاری خود را از دست می دهد. این به معنای از دست رفتن تمامی مزایای اسناد تجاری، از جمله مسئولیت تضامنی ظهرنویسان است. بنابراین، دارنده چک صیادی ثبت نشده نمی تواند از ظهرنویسان (افرادی که چک را پشت نویسی کرده و به او منتقل کرده اند) مطالبه وجه کند و تنها می تواند علیه صادرکننده اصلی دعوا اقامه کند. روابط میان دارنده و ظهرنویسان نیز تابع عمومات قانون مدنی خواهد بود.

۴.۳. مطالبه خسارت تاخیر تادیه و تامین خواسته چک ثبت نشده

در دعوای مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده، دارنده این حق را دارد که علاوه بر اصل مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه را نیز مطالبه کند. خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک تا زمان اجرای کامل حکم، بر اساس شاخص بانک مرکزی محاسبه و از صادرکننده دریافت خواهد شد.

همچنین، امکان درخواست تامین خواسته (توقیف اموال خوانده پیش از صدور حکم قطعی) نیز برای چک صیادی ثبت نشده وجود دارد. اما تفاوت عمده آن با چک های تجاری این است که برای تامین خواسته در مورد یک سند عادی، دارنده چک (خواهان) مکلف به تودیع «خسارت احتمالی» است. این خسارت، مبلغی است که دادگاه تعیین می کند و خواهان باید آن را به صندوق دادگستری واریز کند تا در صورت اثبات بی حقی خواهان، خسارات احتمالی وارده به خوانده جبران شود. این در حالی است که در مورد چک های تجاری، با توجه به اعتبار بالای آن ها، معمولاً تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی انجام می شود.

لازم به ذکر است که نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۳/۹۰۴ مورخ ۱۴۰۴/۰۶/۰۹ (با فرض وجود چنین نظریه ای در آینده) ممکن است در خصوص خروج از ضمانت اجرای کیفری در صورت علم به عدم ثبت، توضیحات بیشتری ارائه دهد که در عمل، بر رویه های قضایی تأثیرگذار خواهد بود.

۵. مدارک ضروری برای طرح دعوا: چه چیزی نیاز دارید؟

برای طرح دعوای مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده، جمع آوری و ارائه مدارک کامل و صحیح به مراجع قضایی از اهمیت بالایی برخوردار است. ناقص بودن مدارک می تواند منجر به رد دادخواست یا اطاله دادرسی شود. در ادامه، لیستی از مدارک ضروری برای پیگیری این نوع دعاوی ارائه می شود:

• تصویر مصدق (کپی برابر اصل) کارت ملی خواهان (دارنده چک).
• اصل و تصویر چک صیادی ثبت نشده که وجه آن مطالبه می شود.
• «اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد» که از بانک محال علیه اخذ شده است. این سند، گواه بر عدم ثبت چک و عدم امکان وصول آن از طریق بانک است.
• تصویر مصدق اظهارنامه ارسالی به صادرکننده (در صورتی که پیش از طرح دعوا ارسال شده باشد). این اظهارنامه به عنوان یک دلیل اثبات کننده تلاش برای وصول مسالمت آمیز دین، قابل ارائه است.
• تصویر مصدق قرارداد یا هر سند دیگری که مبنای صدور چک بوده است (در صورت وجود و مرتبط بودن). این مدارک می توانند به اثبات منشاء دین و تعهد صادرکننده کمک کنند.
• رسید ثبت نام سامانه ثنا یا اطلاعات احراز هویت در این سامانه. این مورد برای تمامی مراحل دادرسی و ابلاغ ها ضروری است.

توصیه می شود قبل از ارائه مدارک به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، از صحت و کامل بودن آن ها اطمینان حاصل شود و در صورت نیاز، مدارک توسط وکیل یا کارشناس حقوقی بررسی گردند.

۶. هزینه های قانونی در مسیر مطالبه وجه چک ثبت نشده

پیگیری حقوقی مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده، مانند هر دعوای قضایی دیگر، مستلزم پرداخت هزینه هایی است. آگاهی از این هزینه ها به فرد کمک می کند تا با آمادگی مالی کافی قدم در این مسیر بگذارد و با برآوردی دقیق، تصمیم گیری کند. هزینه های اصلی در این فرآیند عبارتند از:

۶.۱. هزینه های دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

این هزینه ها شامل مواردی است که در هنگام مراجعه به دفاتر خدمات قضایی باید پرداخت شود:

• هزینه ثبت دادخواست: مبلغ ثابتی است که برای ثبت اولیه دادخواست دریافت می شود.
• هزینه تایپ و اسکن مدارک: در صورتی که فرد خودش دادخواست را تایپ نکرده باشد یا نیاز به اسکن مدارک داشته باشد، این هزینه نیز اضافه می شود.
• هزینه احراز هویت ثنا: در صورتی که فرد تاکنون در سامانه ثنا ثبت نام نکرده باشد، باید هزینه مربوط به احراز هویت را نیز پرداخت کند.

۶.۲. هزینه دادرسی

مهم ترین بخش هزینه ها، مربوط به هزینه دادرسی است که بر اساس مبلغ خواسته (مبلغ چک) محاسبه می شود. طبق تعرفه های قانونی:

• برای دعاوی مالی تا سقف ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان)، هزینه دادرسی معادل ۲.۵ درصد ارزش خواسته است.
• برای دعاوی مالی که مبلغ آن ها بیش از ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) باشد، هزینه دادرسی نسبت به مازاد ۲۰۰ میلیون ریال، معادل ۳.۵ درصد خواهد بود.

این مبلغ در زمان ثبت دادخواست باید پرداخت شود و مبنای شروع رسیدگی قضایی است.

۶.۳. سایر هزینه ها

ممکن است در طول فرآیند، هزینه های دیگری نیز به وجود آید:

• حق الوکاله وکیل: در صورتی که فرد تصمیم به استفاده از خدمات وکیل بگیرد، باید حق الوکاله وکیل را بر اساس توافق یا تعرفه قانونی پرداخت کند.
• هزینه کارشناسی: در برخی موارد خاص، اگر نیاز به ارجاع پرونده به کارشناسی (مثلاً برای بررسی اصالت امضا یا خط) باشد، هزینه کارشناسی نیز بر عهده خواهان خواهد بود.
• هزینه های اجراییه: پس از صدور حکم قطعی، برای اجرای حکم نیز هزینه هایی مطابق با تعرفه های قانونی از محکوم له (فردی که حکم به نفع او صادر شده) دریافت می شود.

با در نظر گرفتن این هزینه ها، فرد می تواند با دید بازتری برای پیگیری حقوقی چک صیادی ثبت نشده اقدام کند.

۷. نمونه دادخواست مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده در سامانه صیاد: یک الگوی عملی

تنظیم یک دادخواست دقیق و کامل، از جمله مهمترین مراحل در پیگیری حقوقی مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده است. این بخش، یک نمونه دادخواست ارائه می دهد که فرد می تواند با تکمیل اطلاعات مربوط به پرونده خود، از آن به عنوان الگو استفاده کند. توجه به جزئیات و استناد به قوانین صحیح، در این مرحله حیاتی است.

بسمه تعالی

دادخواست

ریاست محترم / شعبه محترم [دادگاه عمومی حقوقی/شورای حل اختلاف] [نام شهرستان]

با سلام و احترام، به استحضار می رساند:

خواهان:

• نام و نام خانوادگی: [نام کامل دارنده چک]
• نام پدر: [نام پدر دارنده چک]
• کد ملی: [کد ملی دارنده چک]
• آدرس: [آدرس دقیق دارنده چک]

خوانده:

• نام و نام خانوادگی: [نام کامل صادرکننده چک]
• نام پدر: [نام پدر صادرکننده چک]
• کد ملی: [کد ملی صادرکننده چک]
• آدرس: [آدرس دقیق صادرکننده چک]

خواسته:

مطالبه مبلغ [عدد به ریال] ریال (معادل [عدد به تومان] تومان) بابت وجه یک فقره چک صیادی ثبت نشده به شماره [شماره سریال چک] مورخ [تاریخ سررسید چک] صادره از حساب [شماره حساب] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه]، به انضمام خسارات تاخیر تادیه از تاریخ سررسید (یوم الوصول) لغایت زمان اجرای کامل حکم بر اساس شاخص بانک مرکزی و کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل).

دلایل و منضمات:

1. تصویر مصدق چک صیادی ثبت نشده به شماره [سریال چک].
2. تصویر مصدق اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد مورخ [تاریخ اخذ اعلامیه].
3. تصویر مصدق اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] (در صورت ارسال).
4. تصویر مصدق کارت ملی خواهان.
5. [سایر مدارک مرتبط مانند قرارداد مبنای صدور چک].

شرح دادخواست:

اینجانب خواهان در تاریخ [تاریخ معامله یا دریافت چک] یک فقره چک صیادی به شماره [سریال چک] به مبلغ [مبلغ چک] ریال از خوانده محترم دریافت نمودم. متاسفانه، علیرغم لزوم ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد بر اساس قانون جدید صدور چک، خوانده محترم از ثبت مشخصات این چک در سامانه صیاد خودداری نموده است. با عنایت به ماده ۲۱ مکرر تبصره ۱ قانون صدور چک اصلاحی سال ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰، چک های صیادی که مالکیت آن ها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک ها مکلفند از پرداخت وجه آن ها خودداری نمایند و ماهیت سند تجاری خود را از دست داده و صرفاً یک سند عادی مدنی تلقی می شوند.

اینجانب پس از مراجعه به بانک محال علیه، به دلیل عدم ثبت چک در سامانه، موفق به وصول وجه آن نگردیده و بانک نیز مطابق بخشنامه شماره ۱۱۷۵۳۳ مورخ ۱۴۰۱/۰۵/۱۱ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد را صادر و تحویل اینجانب نمود که به پیوست تقدیم می گردد. نظر به دین محرز و تعهد خوانده مبنی بر پرداخت وجه چک و عدم ایفای آن، و با توجه به اینکه سند مذکور در حکم یک سند عادی است، از محضر دادگاه محترم/شورای حل اختلاف، با استناد به عمومات قانون مدنی، رسیدگی و صدور حکم به محکومیت خوانده به پرداخت اصل خواسته، خسارت تاخیر تادیه از تاریخ سررسید تا زمان اجرای حکم و کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست.

با تشکر و احترام

نام و نام خانوادگی خواهان

امضاء

۸. راهکارهای پیشگیرانه: چگونه از دریافت چک صیادی ثبت نشده جلوگیری کنیم؟

بهترین دفاع در برابر مشکلات حقوقی، پیشگیری است. در مورد چک های صیادی، با رعایت چند نکته ساده اما مهم، می توان از همان ابتدا از دریافت چک های ثبت نشده جلوگیری کرد و خود را درگیر فرآیندهای پیچیده قضایی نکرد. این راهکارها، بر پایه آگاهی و دقت در لحظه دریافت چک استوار هستند.

توضیح روش های استعلام چک صیادی ثبت نشده پیش از دریافت

همواره پیش از پذیرش هرگونه چک صیادی، دارنده باید از وضعیت ثبت آن در سامانه صیاد اطمینان حاصل کند. این استعلام به سادگی و از طریق روش های مختلفی قابل انجام است:

• اپلیکیشن ها و اینترنت بانک: بسیاری از بانک ها، در اپلیکیشن های موبایلی و سامانه های اینترنت بانک خود، امکان استعلام چک صیادی را فراهم کرده اند. با وارد کردن شناسه ۱۶ رقمی چک، می توان وضعیت ثبت آن را مشاهده کرد.
• خودپردازها و کیوسک های بانکی: در برخی از خودپردازها و کیوسک های بانکی نیز این امکان وجود دارد که با وارد کردن اطلاعات چک، وضعیت ثبت آن را بررسی نمود.
• سامانه های پیامکی: بانک مرکزی سامانه های پیامکی خاصی را برای استعلام چک صیادی معرفی کرده که افراد می توانند از آن ها نیز استفاده کنند.

با استعلام به موقع، فرد می تواند از ثبت شدن مشخصات چک در سامانه و مطابقت آن با هویت خود، اطمینان حاصل کند.

تایید چک در سامانه صیاد

پس از اینکه صادرکننده چک، اطلاعات آن را در سامانه صیاد ثبت کرد، نوبت به تأیید دریافت چک توسط گیرنده (ذینفع) می رسد. این تأیید باید بلافاصله پس از ثبت توسط صادرکننده و قبل از انجام هرگونه معامله یا پرداخت صورت گیرد. عدم تأیید توسط گیرنده، به منزله عدم اتمام فرآیند ثبت است و چک همچنان در وضعیت ثبت نشده باقی خواهد ماند. بنابراین، هرگز چکی را بدون تأیید نهایی در سامانه صیاد، به عنوان ابزار پرداخت نهایی قبول نکنید.

مشورت با کارشناس حقوقی

در معاملات مهم و با مبالغ بالا، یا هر زمان که فرد با ابهام و تردید در مورد وضعیت حقوقی چک یا نحوه صحیح دریافت آن مواجه شد، مراجعه و مشورت با یک وکیل یا کارشناس حقوقی متخصص در امور چک، می تواند راهگشا باشد. این افراد با دانش و تجربه خود، می توانند بهترین راهنمایی ها را برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی ارائه دهند.

نتیجه گیری

چک صیادی ثبت نشده در سامانه صیاد، نمونه ای بارز از چالش های حقوقی است که با اصلاحات جدید قانون چک، برای برخی از افراد و کسب وکارها پدید آمده است. همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، چنین چکی از ماهیت سند تجاری خارج شده و صرفاً در حکم یک سند عادی مدنی تلقی می گردد. این تغییر ماهیت، پیامدهای مهمی را به دنبال دارد که از جمله مهمترین آن ها می توان به عدم امکان پیگیری کیفری و فقدان مزایای اسناد تجاری (مانند مسئولیت تضامنی ظهرنویسان و تامین خواسته بدون تودیع خسارت) اشاره کرد.

مسیر مطالبه وجه اینگونه چک ها، صرفاً از طریق دعوای حقوقی و با استناد به عمومات قانون مدنی امکان پذیر است. دارنده چک باید با آگاهی کامل از مراحل گام به گام شامل استعلام دقیق، اخذ اعلامیه عدم ثبت برگه چک در سامانه صیاد از بانک، ثبت نام در سامانه ثنا، تنظیم دادخواستی با خواسته مطالبه وجه سند عادی و ارائه آن به مرجع قضایی صالح (شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی) اقدام نماید. توجه به جزئیات تنظیم دادخواست و مدارک لازم، نقش کلیدی در موفقیت این دعاوی ایفا می کند.

درس مهمی که می توان از تجربیات دیگران و این تحلیل حقوقی گرفت، اهمیت پیشگیری است. استعلام دقیق وضعیت چک صیادی پیش از دریافت و تأیید آن در سامانه صیاد، تنها راهکار مؤثر برای جلوگیری از مواجهه با چنین مشکلاتی است. در صورت دریافت ناخواسته اینگونه چک ها، مراجعه به وکیل متخصص برای پیگیری صحیح و کارآمد حقوقی، توصیه می شود. این آگاهی و هوشیاری، راهگشای حفظ حقوق مالی افراد در معاملات روزمره خواهد بود و از سردرگمی ها و هزینه های احتمالی در آینده جلوگیری می کند.