در کدام کشورها ازدواج خواهر و برادر قانونی است

ازدواج خواهر و برادر در اغلب کشورهای جهان به دلایل مذهبی، اخلاقی، اجتماعی و بیولوژیکی ممنوع محسوب می شود. با این حال، تعداد معدودی از کشورها، به ویژه در اروپا، قوانین صریحی برای منع آن ندارند یا تحت شرایط خاصی، مانند رضایت کامل و بلوغ طرفین، آن را قانونی می دانند و این موضوع را باید در بستر قوانین هر کشور بررسی کرد.

سفر به اعماق تابوهای بشری و کاوش در پیچیدگی های قوانین ازدواج در جوامع مختلف، همواره جذاب و البته چالش برانگیز بوده است. موضوع ازدواج خواهر و برادر، که در بیشتر فرهنگ ها و ادیان جهان به عنوان یک تابوی قدرتمند و تخطی ناپذیر شناخته می شود، یکی از همین مباحث حساس است. در حالی که کلمه «زنا با محارم» (incest) به طور کلی به آمیزش جنسی با خویشاوندان نزدیک اطلاق می گردد، تفاوت های ظریفی در تعریف و رویکرد جوامع مختلف نسبت به ازدواج خواهر و برادر (sibling marriage) از منظر تاریخی و فرهنگی وجود دارد. این مقاله قصد دارد تا پرده از ابهامات برداشته و به طور شفاف و مستند، وضعیت قانونی این نوع ازدواج را در کشورهای مختلف جهان بررسی کند.

کشورهای اروپایی که ازدواج خواهر و برادر در آن ها قانونی است یا ممنوعیت صریح ندارند

بر اساس گزارش ها، حدود ۲۲ کشور در جهان ازدواج با محارم را قانونی می دانند یا قوانین مشخصی برای منع آن ندارند. بخش قابل توجهی از این کشورها در قاره اروپا قرار دارند. این موضوع، با وجود آگاهی از پیامدهای بیولوژیکی و ژنتیکی ناشی از چنین ازدواج هایی، همچنان بحث برانگیز و در برخی موارد، مورد انتقاد شدید نهادهای حقوق بشری است. در ادامه به بررسی وضعیت قانونی این نوع ازدواج در برخی از این کشورهای اروپایی می پردازیم:

فرانسه: رضایت و بلوغ، دو شرط کلیدی

فرانسه، کشوری که خود را مهد حقوق بشر می داند، در زمینه ازدواج خواهر و برادر دارای قوانین پیچیده ای است. در این کشور، ازدواج با محارم، از جمله ازدواج خواهر و برادر، به شرط رضایت برای افراد بالغ قانونی است. با این حال، این قانونی بودن به معنای فقدان هرگونه ممنوعیت نیست، بلکه بیشتر بر روی عدم وجود قانون صریح کیفری برای روابط جنسی با رضایت کامل بین خویشاوندان بالغ متمرکز است. در مقابل، قوانین این کشور ممنوعیت های جدی و محکمی در مورد هرگونه بهره کشی جنسی از کودکان یا ازدواج با کودکان محارم دارد و متخلفان با مجازات های سنگین روبرو خواهند شد. در واقع، این قوانین بیشتر به دنبال تفکیک زنای با محارم اجباری یا سوءاستفاده از کودکان از روابط توافقی بین بزرگسالان هستند.

اسپانیا و هلند: قانونی بودن کامل با توافق

در کشورهایی مانند اسپانیا و هلند، وضعیت قانونی ازدواج خواهر و برادر به صورت توافقی و با رضایت کامل طرفین، قانونی است. این به معنای عدم وجود هیچ گونه ممنوعیت قانونی صریح برای چنین روابطی است. این کشورها نیز مانند فرانسه، بر رضایت و بلوغ طرفین تاکید دارند و هرگونه سوءاستفاده یا اجبار در این روابط کاملاً غیرقانونی است. این رویکرد، اغلب از آزادی های فردی و حق انتخاب افراد بزرگسال حمایت می کند، اما همزمان با بحث های اجتماعی و اخلاقی گسترده ای روبرو است.

بلژیک و لوکزامبورگ: عدم وجود قانون صریح ممنوعیت

در بلژیک و لوکزامبورگ نیز، عدم وجود قانون صریح برای ممنوعیت ازدواج با محارم، عملاً آن را قانونی می کند. این بدان معناست که هیچ نص قانونی وجود ندارد که به طور مستقیم این نوع ازدواج ها را جرم انگاری کند. در این کشورها، فرض بر این است که افراد بالغ و مختار، می توانند در مورد روابط خود تصمیم بگیرند، مادامی که آسیبی به دیگری نرسد یا قانون دیگری نقض نشود. این خلأ قانونی، خود به محلی برای بحث و جدل های حقوقی و اخلاقی تبدیل شده است.

ایتالیا: شرط رسوایی بزرگ

ایتالیا رویکرد کمی متفاوت دارد. در این کشور، ازدواج با محارم تنها در صورتی غیرقانونی محسوب می شود که سبب رسوایی بزرگی شود. این بدین معناست که اگر رابطه یا ازدواج به صورت خصوصی انجام شود و جنجال عمومی ایجاد نکند، معمولاً پیگرد قانونی ندارد. این رویکرد، نشان دهنده تفاوت های فرهنگی و اجتماعی در اجرای قوانین و میزان دخالت جامعه در حریم خصوصی افراد است. این شرط، اغلب به تفسیر قاضی یا نهادهای قضایی بستگی دارد و می تواند در موارد مختلف، متفاوت باشد.

پرتغال: فقدان قانون ممنوعیت

کشور پرتغال نیز یکی دیگر از کشورهای اروپایی است که قانونی برای ممنوعیت ازدواج خواهر و برادر ندارد. همانند بلژیک و لوکزامبورگ، فقدان قانون صریح در این زمینه به معنای عدم جرم انگاری آن است. این وضعیت، در مجموع کشورهای اروپایی را در موقعیتی قرار می دهد که از نظر قوانین مربوط به ازدواج با محارم، بسیار لیبرال تر از سایر نقاط جهان به نظر برسند، هرچند که در جامعه اغلب با دیدگاه منفی روبرو می شود.

توضیح مهم: لازم به ذکر است که قانونی بودن در این کشورها معمولاً به معنای عدم وجود قانون صریح منع کننده برای افراد بالغ و با رضایت است و نه لزوماً تشویق یا ترویج آن. این قوانین هرگز به معنای حمایت از بهره کشی جنسی یا ازدواج های اجباری نیستند و در تمامی این کشورها، هرگونه سوءاستفاده یا اجبار، به شدت پیگرد قانونی دارد. دیدگاه های انتقادی نیز بر همین موضوع تاکید دارند که قانونی بودن روابط توافقی بالغین نباید به منزله چشم پوشی از آسیب های احتمالی یا زمینه سازی برای بهره کشی از آسیب پذیران باشد.

نگاهی به وضعیت در سایر کشورها و دیدگاه های عمومی

در حالی که در برخی از کشورهای اروپایی، ازدواج خواهر و برادر یا ازدواج با محارم تحت شرایط خاص قانونی است یا ممنوعیت صریحی ندارد، در بسیاری از نقاط دیگر جهان، این موضوع به شدت محکوم و غیرقانونی است. این تفاوت رویکرد، ریشه در نظام های حقوقی، مذهبی، فرهنگی و اخلاقی جوامع مختلف دارد.

ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی: ممنوعیت مطلق و مجازات های سنگین

در ایران و بخش عظیمی از کشورهای اسلامی، ازدواج خواهر و برادر و به طور کلی ازدواج با محارم نسبی و سببی، ممنوعیت مطلق دارد و به شدت از نظر شرعی و قانونی حرام و غیرقانونی است. قوانین مدنی و کیفری در این کشورها با الهام از احکام فقه اسلامی تدوین شده اند و برای زنا با محارم، مجازات های سنگینی در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، در فقه شیعه، زنا با محارم نسبی، مانند مادر یا خواهر، برای هر دو طرف می تواند مجازات اعدام را در پی داشته باشد. این ممنوعیت نه تنها شامل خویشاوندان خونی می شود، بلکه محارم رضاعی (از طریق شیردهی) و سببی (از طریق ازدواج) را نیز در بر می گیرد. این رویکرد، ریشه در آموزه های دینی دارد که حفظ نسل، سلامت خانواده و جلوگیری از فروپاشی بنیان های اخلاقی جامعه را هدف قرار داده است.

آمریکا و تلاش های احتمالی: مباحث حقوقی نادر

در ایالات متحده آمریکا، قوانین مربوط به ازدواج با محارم در سطح ایالتی متفاوت است و در اکثر ایالت ها ممنوع است. با این حال، بحث هایی نادر و تلاش هایی محدود در برخی محافل حقوقی و آکادمیک برای به چالش کشیدن برخی جنبه های این ممنوعیت صورت گرفته است. این مباحث بیشتر بر آزادی های فردی و حق انتخاب افراد بالغ متمرکز است و کمتر به روابط خواهر و برادر مستقیم می پردازد، بلکه بیشتر در مورد خویشاوندان دورتر یا روابط توافقی بین بزرگسالان است که ممکن است قانون آن ها را به دلیل خویشاوندی منع کرده باشد. با این وجود، به طور کلی، چنین روابطی در آمریکا به شدت از نظر اجتماعی محکوم است و حمایت قانونی قابل توجهی ندارد.

دیدگاه های انتقادی: نگرانی ها از بهره کشی جنسی

قانونی بودن ازدواج با محارم در برخی کشورهای اروپایی، همواره مورد انتقاد شدید نهادها و فعالان حقوق بشر قرار گرفته است. منتقدان بر این باورند که این قوانین، حتی با شرط رضایت و بلوغ، می توانند راه را برای سوءاستفاده و بهره کشی جنسی، به ویژه از کودکان و افراد آسیب پذیر، باز کنند. این افراد استدلال می کنند که روابط قدرت نابرابر در خانواده، حتی بین خواهر و برادر بالغ، می تواند رضایت واقعی را زیر سوال ببرد. بنابراین، برخی از این کشورها در مسیر قانونی کردن بهره کشی جنسی گام بر می دارند. این دیدگاه ها به طور خاص بر خطراتی مانند نادیده گرفتن تابوی زنا با محارم و پیامدهای روانی و اجتماعی آن برای افراد و جامعه تاکید دارند.

به طور کلی، می توان گفت که هرچند تابوی زنا با محارم یک پدیده جهانی است، نحوه برخورد قانونی و اجتماعی با آن، پیچیدگی ها و تفاوت های چشمگیری در مناطق مختلف جهان دارد که ریشه در تاریخ، فرهنگ، دین و دیدگاه های حقوقی متفاوت هر جامعه دارد.

دلایل تاریخی و فرهنگی ممنوعیت یا جواز ازدواج خواهر و برادر

تابوی زنا با محارم و در پی آن، ممنوعیت ازدواج خواهر و برادر، ریشه های عمیقی در تاریخ و فرهنگ بشریت دارد. با این حال، بررسی های تاریخی نشان می دهد که در برخی تمدن ها، این ممنوعیت کمتر رعایت شده یا حتی به دلایل خاصی جواز یافته است. درک این تفاوت ها، نیازمند نگاهی عمیق تر به بافت اجتماعی و سیاسی آن دوران است.

مصر باستان: حفظ خلوص نژادی و قدرت فراعنه

یکی از مشهورترین نمونه های تاریخی جواز ازدواج خواهر و برادر، مربوط به مصر باستان، به ویژه در میان فراعنه است. از اوایل قرن چهاردهم قبل از میلاد و حداقل در سلسله بطلمیوسی، برخی از فراعنه با خواهران ناتنی یا حتی کامل خود ازدواج می کردند. این عمل نه تنها یک رابطه جنسی ممنوع، بلکه یک پیوند زناشویی رسمی تلقی می شد. دلیل اصلی این نوع ازدواج، سیاسی بود: فراعنه برای حفظ خلوص نژادی و قدرت خود در سلسله پادشاهی، تمایل داشتند با خویشاوندان نزدیک ازدواج کنند تا ثروت و سلطنت در خانواده باقی بماند. کلئوپاترا، یکی از شناخته شده ترین فراعنه مصر، خود با دو تن از برادرانش (بطلمیوس سیزدهم و چهاردهم) ازدواج کرد. داده های آماری از سرشماری های رسمی قرن دوم پس از میلاد در مصر، شواهدی از شیوع نسبتاً بالای این نوع ازدواج ها را نشان می دهد. به عنوان مثال، در مرکز منطقه اولبیا، ۳۷ درصد و در روستاهای اطراف ۱۸.۹ درصد از تمام ازدواج های مستند، بین خواهر و برادر کامل بوده است. با این حال، برخی پژوهش ها نشان داده اند که زوج های خواهر و برادر در مصر باستان، نرخ بالایی از انحلال زناشویی را تجربه کرده اند و حتی ممکن است از نظر باروری، با چالش هایی روبرو بوده باشند.

یونان و روم باستان: مرز میان متمدن و بربر

در یونان و روم باستان، مفهوم زنا با محارم با پیچیدگی های خاصی همراه بود و تفاوت هایی با تعریف مدرن آن داشت. یونانی ها کلمه ای واحد برای زنا با محارم (incest) نداشتند و به جای آن، روابطی از این دست را با عباراتی همچون اتحاد نامقدس توصیف می کردند. قوانین در ایالت شهرهایی مانند آتن و اسپارت نشان می دهد که یونانیان از نظر قانونی مجاز به ازدواج با خواهر و برادر خود بودند، اگرچه این عمل رایج نبود. در رم، ازدواج عموها با خواهرزاده ها غیرمعمول نبود و حتی پس از ازدواج امپراتور کلودیوس با دختر برادرش، آگریپینای کوچک، قانونی شد.

از زمان هرودوت، مورخ قرن ششم پیش از میلاد، یونانیان و رومیان باستان از زنای با محارم به عنوان ابزاری برای تفکیک متمدن ها از بربرها استفاده می کردند و این عمل را شاخص فرهنگ پست شرق می دانستند.

رومی ها از عمل زنا با محارم فراعنه مصر (مانند کلئوپاترا) برای معرفی قدرت های مصری به عنوان وحشی، عقب مانده و پست استفاده می کردند. این اتهامات حتی علیه برخی امپراتورهای بد رومی مانند کالیگولا و نرون نیز مطرح شد که نشان دهنده تابوی اجتماعی قوی این پدیده در جامعه روم باستان بود، حتی اگر در برخی اشکال خاص قانونی شده باشد.

نظریه های مردم شناختی درباره تابوی زنا با محارم

مردم شناسان و جامعه شناسان قرن هاست که به دنبال ریشه های تابوی زنا با محارم بوده اند. چند نظریه مهم در این زمینه مطرح شده است:

1. فرضیه وسترمارک: ادوارد وسترمارک، مردم شناس فنلاندی، نظریه اجتناب از هم پروری را مطرح کرد. او معتقد بود همزیستی افراد از کودکی با یکدیگر، جذابیت جنسی را از بین می برد و حتی حالت دافعه ایجاد می کند. به این پدیده «اثر وسترمارک» می گویند.
2. مالینوفسکی و لوی اشتراوس: برانیسلاو مالینوفسکی و کلود لوی اشتراوس، مردم شناسان برجسته، بر این باور بودند که تابوی زنا با محارم برای گسترش مناسبات اجتماعی و جلوگیری از ایجاد تعارضات ویرانگر در درون خانواده ضروری است. این ممنوعیت، جوامع را وادار می کرد تا برای ازدواج و تولید مثل به سراغ گروه های دیگر بروند و بدین ترتیب، شبکه های اجتماعی وسیع تر و اتحادهای قبیله ای شکل می گرفت.
3. میشل فوکو: میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی، رویکرد متفاوتی داشت. او حساسیت تمدن غرب نسبت به زنا با محارم در دو سده اخیر را مورد بحث قرار داد. از نظر او، خانواده در غرب به کانون انحصاری روابط جنسی تبدیل شده و برای حفظ نظام وصلت (ازدواج) که پدیدآورنده خانواده است، باید تظاهرات سکسوالیته درون خانواده را کنترل کرد. ممنوعیت شدید زنا با محارم، ابزاری برای این کنترل و دفاع از نظام وصلت در برابر گسترش سامانه سکسوالیته است.

این نظریه ها نشان می دهند که دلایل ممنوعیت ازدواج خواهر و برادر نه تنها بیولوژیکی، بلکه عمیقاً ریشه در ساختارهای اجتماعی، سیاسی و روانشناختی جوامع انسانی دارد.

دلایل مذهبی و علمی ممنوعیت ازدواج خواهر و برادر

فارغ از دلایل تاریخی و فرهنگی، ممنوعیت ازدواج خواهر و برادر و به طور کلی زنا با محارم، در آموزه های مذهبی و یافته های علمی نیز ریشه های محکمی دارد. این دو بعد، هر یک به شیوه خود، دلایلی برای پرهیز از این نوع روابط ارائه می دهند.

ادیان ابراهیمی: دایره محارم و حرمت ازدواج

ادیان ابراهیمی (اسلام، یهودیت و مسیحیت) همگی ازدواج با خویشاوندان نزدیک را ممنوع کرده اند، هرچند که دایره محارم در هر یک از این ادیان متفاوت است:

• اسلام: در دین اسلام، دایره محارم بسیار گسترده است و شامل سه دسته اصلی می شود:
  1. محارم نَسبی: افرادی که به دلیل خویشاوندی خونی نمی توان با آن ها ازدواج کرد؛ مانند مادر، دختر، خواهر، عمه، خاله، برادرزاده و خواهرزاده.
  2. محارم سَبَبی: افرادی که به دلیل ازدواج نمی توان با آن ها ازدواج کرد؛ مانند مادر زن، نامادری، همسر پسر و دختر همسر.
  3. محارم رِضاعی: افرادی که به دلیل شیرخوارگی (رضاع) محرم می شوند؛ مانند خواهر رضاعی.

  بر اساس شریعت اسلام، ازدواج خواهر و برادر به طور مطلق حرام و ممنوع است و برای متخلفان مجازات های سنگینی در نظر گرفته شده است.

• یهودیت: در شریعت یهودی، دایره محارم کوچک تر از اسلام است و عمدتاً شامل خویشاوندان مستقیم مانند پدر و مادر، برادر و خواهر، و فرزندان می شود. ازدواج با عمو و عمه، دایی و خاله و فرزندان آنها رواست.
• مسیحیت: دین مسیحیت، در مقایسه با یهودیت و اسلام، اغلب بزرگ ترین دایره محارم را دارد. علاوه بر محارم نسبی و سببی مشابه با یهودیت و اسلام، در بسیاری از شاخه های مسیحیت، ازدواج با فرزندان عمو، عمه، دایی و خاله نیز ممنوع است. این ممنوعیت ها اغلب ریشه در قوانین کانن (شرع مسیحی) دارند.

پیامدهای بیولوژیکی: مخاطرات درون زایی

یکی از قوی ترین دلایل علمی برای ممنوعیت ازدواج خواهر و برادر و خویشاوندی نزدیک، پیامدهای بیولوژیکی و ژنتیکی ناشی از درون زایی (inbreeding) است. درون زایی به تولید مثل بین خویشاوندان نزدیک گفته می شود که می تواند عواقب منفی جدی بر روی سلامت نسل های بعدی داشته باشد:

• افزایش خطر ناهنجاری های ژنتیکی و بیماری های ارثی: هر فرد حامل تعداد کمی از ژن های نهفته (مغلوب) معیوب است که معمولاً در صورت ازدواج با فردی غیر خویشاوند، این ژن ها ظاهر نمی شوند. اما در ازدواج های خویشاوندی نزدیک، احتمال اینکه هر دو والد حامل ژن معیوب یکسان باشند، به طور چشمگیری افزایش می یابد. این امر منجر به بروز بیماری های ژنتیکی مغلوب و ناهنجاری های مادرزادی در فرزندان می شود. برخی از این بیماری ها عبارتند از: تالاسمی، هموفیلی، بیماری های متابولیک، ناشنوایی، نابینایی و انواع سندروم ها.
• کاهش باروری و بقا: درون زایی می تواند منجر به افسردگی خویش آمیزی (inbreeding depression) شود که به معنای کاهش بقا، کاهش باروری، ضعف سیستم ایمنی و افزایش آسیب پذیری در برابر بیماری ها در فرزندان حاصل از چنین ازدواج هایی است. این پدیده هم در انسان و هم در حیوانات مشاهده می شود.
• مکانیسم های طبیعی اجتناب از خویش آمیزی: جالب است که در طبیعت، مکانیسم های طبیعی برای اجتناب از خویش آمیزی در بسیاری از گونه های حیوانی و حتی گیاهی وجود دارد. حیوانات، به ویژه مهره داران، قادر به تشخیص خویشاوندان نزدیک خود هستند و به طور غریزی از جفت گیری با آن ها اجتناب می کنند. این تشخیص اغلب از طریق بویایی یا یادگیری ویژگی های افراد نزدیک در دوران نابالغی صورت می گیرد. این مکانیسم ها نشان می دهند که اجتناب از درون زایی، یک استراتژی فرگشتی برای حفظ سلامت ژنتیکی گونه هاست.

بنابراین، دلایل مذهبی و علمی هر دو به یک نتیجه مشترک می رسند: ازدواج خواهر و برادر و روابط خویشاوندی نزدیک، خطرات جدی برای سلامت فردی و بقای نسل به همراه دارد و به همین دلیل، در طول تاریخ توسط بسیاری از جوامع و ادیان ممنوع شده است.

نتیجه گیری

موضوع ازدواج خواهر و برادر، موضوعی پیچیده، چندوجهی و عمیقاً حساس است که از دیرباز در تار و پود تاریخ، فرهنگ، مذهب و علم بشری تنیده شده است. در اغلب جوامع، این نوع پیوند به دلایل مختلفی نظیر آموزه های مذهبی، تابوهای اجتماعی، ملاحظات اخلاقی و پیامدهای بیولوژیکی جدی، ممنوع و ناپسند شمرده می شود. جوامع بسیاری، قوانین سختگیرانه ای برای منع زنا با محارم و ازدواج خواهر و برادر وضع کرده اند و متخلفان را با مجازات های سنگین روبرو می کنند.

با این حال، همانطور که در این مقاله بررسی شد، در یک اقلیت مشخص از کشورها، عمدتاً در اروپا، قوانین صریحی برای منع ازدواج خواهر و برادر بالغ و با رضایت وجود ندارد، یا ممنوعیت ها تحت شرایط خاصی (نظیر ایجاد رسوایی بزرگ) اعمال می شود. فرانسه، اسپانیا، هلند، بلژیک، لوکزامبورگ، ایتالیا و پرتغال از جمله این کشورها هستند که رویکرد حقوقی متفاوتی در این زمینه اتخاذ کرده اند. درک این قانونی بودن ضروری است؛ چرا که معمولاً به معنای عدم وجود قانون صریح منع کننده است، نه تشویق یا ترویج این روابط، و همواره با تاکید بر بلوغ و رضایت کامل طرفین همراه است. البته، این رویکرد همواره با انتقادات جدی، به ویژه در مورد پتانسیل سوءاستفاده و بهره کشی جنسی، روبرو بوده است.

نگاهی به تاریخ نیز نشان می دهد که در تمدن هایی مانند مصر باستان، ازدواج خواهر و برادر در میان فراعنه به دلایل سیاسی و حفظ قدرت سلسله ای رواج داشته، در حالی که در یونان و روم باستان، این عمل اغلب به عنوان شاخصی برای تمایز متمدن ها از بربرها به کار می رفته است. نظریه های مردم شناختی نیز از زوایای مختلف به ریشه های تابوی زنا با محارم پرداخته اند، از جمله فرضیه اجتناب از هم پروری و نقش آن در گسترش شبکه های اجتماعی.

در نهایت، چه از دیدگاه دینی (با گستردگی دایره محارم در اسلام، یهودیت و مسیحیت) و چه از منظر علمی (با مخاطرات جدی درون زایی، ناهنجاری های ژنتیکی و کاهش باروری)، اجماع کلی بر این است که ازدواج خواهر و برادر می تواند پیامدهای ناگوار و جبران ناپذیری برای افراد و نسل های آینده به همراه داشته باشد. پیچیدگی این موضوع و تفاوت دیدگاه ها در جهان، بر اهمیت آگاهی بخشی و تحلیل مستند در این حوزه می افزاید.