بخش های مختلف بازار کرمان: سفری جامع در قلب طولانی ترین بازار تاریخی ایران

بازار بزرگ کرمان، گنجینه ای از تاریخ و فرهنگ ایران زمین، مجموعه ای پویا و زنده است که از میدان ارگ آغاز و تا میدان مشتاقیه امتداد می یابد. این بازار به عنوان طولانی ترین راسته بازار ایران و یکی از مهم ترین جاذبه های این شهر کویری، شامل بخش های متعددی همچون بازار گنجعلی خان، بازار وکیل، چهارسوق، راسته های مسگری و زرگری است که هر یک داستانی از گذشته های دور را روایت می کنند. بازدید از این بازار، فرصتی بی نظیر برای لمس ریشه های عمیق هنر و تمدن ایرانی و غرق شدن در دنیایی از صنایع دستی، طعم ها و معماری بی نظیر است.

بازار بزرگ کرمان، فراتر از یک مرکز تجاری صرف، به مثابه موزه ای زنده و پویا عمل می کند که تاریخ، هنر و فرهنگ ایران زمین را در دل خود جای داده است. این اثر ملی ثبت شده، با قدمتی بیش از ششصد سال، نه تنها شاهد رویدادهای بسیاری بوده، بلکه خود نیز در شکل گیری هویت اقتصادی و اجتماعی کرمان نقشی بی بدیل ایفا کرده است. در طول تاریخ، این بازار نقطه تلاقی کاروان های جاده ابریشم بوده و رونق اقتصادی منطقه را تضمین می کرده است. پارچه ها، ظروف مسی و انواع صنایع دستی از این بازار به دوردست ها صادر و در مقابل، ادویه و منسوجات نفیس از کشورهای دیگر وارد می شدند و در حجره های پر جنب و جوش آن به فروش می رسیدند. این مقاله، شما را به سفری عمیق در دل این شریان حیاتی شهر کرمان دعوت می کند تا با بخش های مختلف بازار کرمان، پیچیدگی های معماری آن، سوغات بی نظیرش و تجربه دلنشین حضور در آن بیشتر آشنا شوید.

بازار بزرگ کرمان: تاریخ، معماری و ساختار

قدمت بازار بزرگ کرمان به قرن ها پیش بازمی گردد و ردپای فرمانروایان مختلف در ساخت و گسترش آن دیده می شود. این بازار به طور خاص پس از سده هشتم هجری قمری و در دوره های مظفری، تیموری، صفوی و قاجار توسعه یافته است. در هر دوره، بخشی به آن افزوده شده یا مرمت گشته است که همین امر، تنوع معماری و غنای تاریخی آن را دوچندان می کند. از دیرباز، این بازار نه تنها یک مرکز اقتصادی، بلکه قلب تپنده حیات اجتماعی و فرهنگی کرمان بوده است. گشت و گذار در میان راسته ها، سرای ها و تیمچه های آن، حسی از سفر در زمان را به بازدیدکننده القا می کند؛ جایی که تاریخ از هر گوشه ای فریاد می زند و داستان های تجارت، هنر و زندگی در لابه لای طاق ها و گنبدهای آن پنهان شده است.

قدمت و اهمیت تاریخی بازار کرمان

قدمت بازار کرمان به بیش از ۶۰۰ سال پیش باز می گردد و شکل گیری آن، ارتباط تنگاتنگی با گسترش و توسعه شهر کرمان در طول تاریخ دارد. از دوره مظفریان و تیموریان که پایه های اولیه این بازار نهاده شد، تا دوران صفویه و قاجاریه که بخش های عظیمی به آن اضافه گشت، بازار همواره نقش محوری در حیات شهر ایفا کرده است. به دلیل قرار گرفتن بر مسیر تاریخی جاده ابریشم، بازار کرمان نه تنها به عنوان یک مرکز تجاری محلی، بلکه به عنوان یک پل ارتباطی مهم در مبادلات منطقه ای و بین المللی عمل می کرد. این موقعیت استراتژیک، سبب رونق چشمگیر اقتصادی منطقه شد و آن را به یکی از مراکز اصلی تبادل کالا و فرهنگ در جنوب شرق ایران تبدیل کرد. امروزه، این بازار یکی از آثار ملی ثبت شده ایران به شمار می رود و یادآور شکوه و عظمت تاریخی این دیار است.

معماری شگفت انگیز بازار: شاهکاری در دل کویر

معماری بازار کرمان، نمادی برجسته از نبوغ معماران ایرانی در سازگاری با اقلیم های سخت است. در دل کویری سوزان، معماران با طراحی هوشمندانه، فضایی خنک، دلنشین و سرپوشیده خلق کرده اند. اصول معماری سنتی ایرانی، با تاکید بر سادگی، تکرار طاق ها و گنبدها، ریتم منظم و استفاده از مصالح بومی مانند خشت و کاهگل، در هر گوشه این بازار به چشم می خورد. طاق های بلند، گنبدهای آجری و نورگیرهای کوچک، نور ملایمی را به داخل بازار هدایت می کنند و از تابش مستقیم آفتاب جلوگیری می کنند. همچنین، بادگیرها و سیستم تهویه طبیعی، هوای مطبوعی را در داخل راسته ها به گردش در می آورند. لایه کاهگلی روی بدنه خارجی بنا نیز به عنوان عایقی طبیعی عمل می کند و از ورود گرما به داخل جلوگیری می نماید. این شاهکار معماری، نه تنها پاسخی به نیازهای اقلیمی، بلکه بستری برای نمایش هنر و زیبایی شناسی ایرانی نیز محسوب می شود.

ساختار یک بازار سنتی ایرانی: از راسته تا چهارسوق

بازارهای سنتی ایران، از جمله بازار کرمان، ساختاری سلسله مراتبی و کارآمد دارند که هر جزء آن، وظیفه مشخصی را بر عهده دارد. درک این ساختار، به بازدیدکننده کمک می کند تا بهتر با پیچیدگی های بازار ارتباط برقرار کند:

• راسته (گذرگاه اصلی): راسته، شریان اصلی و طولانی ترین بخش بازار است که مسیرهای فرعی و دیگر قسمت ها به آن متصل می شوند. مغازه ها در دو طرف این گذرگاه طولانی قرار گرفته اند و معمولاً بر اساس صنف و نوع کالا دسته بندی می شوند. در بازار کرمان، راسته ها گاه کیلومترها ادامه می یابند و شما را به بخش های مختلف شهر می رسانند.
• سرا (حیاط مرکزی با حجره ها): سرا به حیاط های وسیعی گفته می شود که در اطراف آن حجره های متعددی قرار گرفته اند. این حجره ها معمولاً به صورت پیوسته ساخته شده و محل عرضه یک نوع کالای خاص یا فعالیت یک گروه صنفی بوده اند. سراها فضایی برای انبار کالا، اقامت تجار و گاهی اوقات برای فعالیت های کوچک تولیدی نیز فراهم می کردند.
• تیمچه (فضای تخصصی سرپوشیده): تیمچه یک فضای کوچک تر و معمولاً سرپوشیده است که به فروش یک کالای خاص و ارزشمند اختصاص دارد. تیمچه ها اغلب از تزئینات بیشتری نسبت به سایر بخش های بازار برخوردارند و حس لوکس بودن و تخصص را القا می کنند. آن ها فضایی امن و آرام برای خریداران و فروشندگان کالاهای گران قیمت فراهم می آورند.
• چهارسوق (تقاطع راسته): چهارسوق، محل تلاقی دو یا چند راسته اصلی بازار است. این نقاط به دلیل موقعیت مرکزی و اهمیت استراتژیک، اغلب با تزئینات باشکوه و معماری برجسته تری ساخته می شدند. چهارسوق ها نه تنها نقطه مهمی برای عبور و مرور و تجارت بودند، بلکه محل گردهمایی و تبادل اخبار نیز محسوب می شدند. چهارسوق گنجعلی خان در بازار کرمان نمونه بارزی از این شاهکارهای معماری است.

سفری هیجان انگیز در بخش های مختلف بازار کرمان

قدم زدن در بازار کرمان، خود به تنهایی یک ماجراجویی است. گویی در هر پیچ و خم، داستانی از گذشته برای شما بازگو می شود. این بازار که به عنوان طولانی ترین راسته بازار ایران شناخته می شود، از بخش های متعددی تشکیل شده است که هر یک ویژگی ها و جاذبه های خاص خود را دارند. با ما همراه شوید تا در این سفر هیجان انگیز، بخش های مختلف بازار کرمان را کشف کنیم و به گنجینه های پنهان آن پی ببریم.

آغاز راه: بازار ارگ و راسته های پیرامون

سفر ما به بازار کرمان معمولاً از میدان ارگ آغاز می شود؛ ورودی غربی و باشکوهی که دروازه ای به دنیای پر رمز و راز تاریخ است. اینجا، جایی است که بازار ارگ خودنمایی می کند، بخشی که تا چهار سوق گنجعلی خان ادامه می یابد. این بازار نه تنها مستطیلی است که میدان توحید را احاطه کرده، بلکه به دو بخش فرعی تر و جذاب نیز تقسیم می شود: بازار نقارخانه و بازار سراجی.

• بازار نقارخانه: در بدو ورود به بازار کرمان از میدان ارگ، اولین چیزی که چشم ها را به خود خیره می کند، دهانه بزرگ بازار نقارخانه است. این بخش از بازار که معماری آن به دوره قاجار بازمی گردد، با سقفی بلند و سردری مزین به کاشی کاری های دلنشین، شما را به درون خود می خواند. اتاق های بالای سردر، در گذشته محل نواختن نقاره بوده و به همین دلیل به نقارخانه شهرت یافته است.
• بازار سراجی: در امتداد بازار ارگ، به بازار سراجی می رسیم. این راسته در گذشته محل فعالیت سراجان و چمدان سازان بوده و بوی چرم، فضای آن را پر می کرده است. اگرچه امروزه کاربری برخی از مغازه ها تغییر کرده، اما هنوز هم می توان ردپای این حرفه قدیمی را در این بخش از بازار مشاهده کرد و محصولات چرمی متنوعی را در آنجا یافت.

نگین درخشان بازار: مجموعه و بازار گنجعلی خان

مجموعه گنجعلی خان، نگین درخشان بازار کرمان و یکی از شاهکارهای بی بدیل معماری دوران صفوی به شمار می رود. این مجموعه عظیم و زیبا، به دستور گنجعلی خان، حاکم وقت کرمان و با حمایت شاه عباس صفوی در سال های ۱۰۰۵ تا ۱۰۲۹ هجری قمری ساخته شد و بعدها توسط پسرش، علیمردان خان، تکمیل گردید. بازار گنجعلی خان که در حد فاصل بین چهارسوق و بازار اختیاری قرار دارد، بخشی جدایی ناپذیر از این مجموعه است.

بازدیدکنندگان در این بخش، خود را در فضایی پر از جزئیات معماری خیره کننده می یابند. در سمت راست بازار، حمام تاریخی و زیبای گنجعلی خان، که امروزه به موزه مردم شناسی تبدیل شده است، با کاشی کاری های خیره کننده و نقاشی های دیواری چشم نواز خود، هر بیننده ای را مجذوب می کند. در دو سوی این بازار، مغازه هایی با طاق نماهای زیبا به چشم می خورد که معماری خاص دوره صفوی را به نمایش می گذارند. این بازار در اطراف میدان گنجعلی خان امتداد یافته و مجموعه ای از بناهای عمومی چون مدرسه، کاروانسرا، مسجد، ضرابخانه و آب انبار را به هم پیوند می دهد. در هر گوشه ای از این بازار، داستان هایی از رونق اقتصادی، فرهنگ غنی و هنر اصیل ایرانی نهفته است که با هر قدم به کشف آن ها نزدیک تر می شوید.

قلب تپنده بازار: چهار سوق گنجعلی خان

چهار سوق گنجعلی خان، نه تنها یک تقاطع ساده، بلکه قلب تپنده و پرترددترین نقطه شهر کرمان در دوران گذشته محسوب می شده است. این نقطه، محل تلاقی بازار گنجعلی خان، بازار ارگ، بازار مسگری و بازار میدان قلعه است و از اهمیت استراتژیک و تجاری بالایی برخوردار بوده است. آنچه این چهارسوق را بی نظیر می سازد، معماری داخلی شگفت انگیز آن است. نقاشی های رنگ و روغن و گچ بری های زیبا که قدمتشان به حدود ۴۰۰ سال می رسد، هنوز هم با وجود گذر زمان، زیبایی و طراوت اولیه خود را حفظ کرده اند.

در زمان خود، گنبدهای این چهارسوق و بخش هایی از بازار، به صورت یک باند پیوسته و مرتفع، از بلندترین بناهای شهر پس از مسجد جامع به شمار می آمدند. ایستادن در زیر این گنبد باشکوه و تماشای نقوش هنرمندانه آن، حسی از شگفتی و احترام به هنر گذشتگان را در انسان بیدار می کند. در این مکان می توان نبض زندگی سنتی کرمان را احساس کرد؛ جایی که صداها در هم می آمیزند، رنگ ها چشم نوازی می کنند و زمان گویی به آرامی می گذرد.

آوای صنعتگران: بازار مسگری

بازار مسگری، یکی از زنده ترین و پر جنب و جوش ترین بخش های بازار کرمان است که در حاشیه میدان گنجعلی خان قرار گرفته است. به محض ورود به این راسته، اولین چیزی که بازدیدکنندگان را در بر می گیرد، آوای منظم و ضرباهنگ دلنشین چکش هایی است که بر فلز مس فرود می آیند و نوای سنت و مهارت را در فضا طنین انداز می کنند. درخشش ظروف مسی پولیش خورده، دیوارها و سقف مغازه ها را روشن کرده و منظره ای سنتی و چشم نواز خلق می کند.

ارتباط با معدن غنی مس سرچشمه در نزدیکی رفسنجان، به بازار مسگری کرمان شهرت جهانی بخشیده است. در اینجا، می توان انواع محصولات مسی را یافت: از ظروف ساده و کاربردی گرفته تا اشیاء هنری قلم زنی شده که هر کدام حاصل ساعت ها کار دستی و ذوق هنرمندانه استادکاران هستند. خرید یک اثر مسی از این بازار، نه تنها تهیه یک سوغات ارزشمند است، بلکه به معنای حمایت از هنری کهن و بخشیدن جانی تازه به سنت های فراموش شده نیز محسوب می شود. این راسته، فرصتی بی نظیر برای تماشای فرآیند ساخت و قلم زنی مس و تجربه حسی عمیق از هنر دستی ایران است.

بازار مسگری، یکی از زنده ترین و پر جنب و جوش ترین بخش های بازار کرمان است که به محض ورود، آوای منظم و ضرباهنگ دلنشین چکش ها شما را به دنیای هنر و سنت می خواند.

درخشش طلا و جواهر: بازار زرگری (قیصریه ابراهیم خان)

بازار زرگری، که به «قیصریه ابراهیم خان» نیز شهرت دارد، راسته شمال-جنوبی است که از گوشه شمال شرقی میدان گنجعلی خان آغاز می شود. این بخش از بازار، مجموعه ای از درخشش طلا و نقره و هنر زرگری است که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. ابراهیم خان، یکی از حکام مقتدر کرمان در دوره فتحعلی شاه قاجار، دستور ساخت این مجموعه را صادر کرد و بناهایی با سبک معماری اسلامی به یادگار گذاشت. بازار زرگری به دلیل اهمیت و ارزش بالای کالاهای عرضه شده در آن، با تدابیر امنیتی خاصی همراه است؛ از جمله درب های چوبی مستحکم که در گذشته برای محافظت بیشتر استفاده می شدند و هنوز هم هویت خاصی به این راسته می دهند.

در این بازار، بیش از ۹۰ درصد مغازه ها به کار طلاسازی و زرگری مشغول هستند و انواع جواهرات، سکه ها و مصنوعات طلا و نقره را به نمایش می گذارند. حتی اگر قصد خرید ندارید، تماشای ویترین های پر زرق و برق و مشاهده ظرافت کار هنرمندان، تجربه ای دلپذیر و فراموش نشدنی خواهد بود. این بازار، یکی از مراکز اصلی خرید و فروش طلا و جواهر در ایران محسوب می شود و همواره میزبان جمعیت بالایی از خریداران، فروشندگان و گردشگرانی است که مجذوب زیبایی های آن شده اند.

پیوندی از تاریخ: بازار اختیاری و مجموعه وکیل

در ادامه سفر خود در بازار کرمان، به بازار اختیاری می رسیم که چهارمین بخش از این راسته طولانی است. این بازار از انتهای جنوبی بازار گنجعلی خان آغاز می شود و تا ابتدای بازار وکیل ادامه می یابد. بازار اختیاری با عرض کم و فضای نسبتاً تنگ خود، یکی از قدیمی ترین بخش های بازار کرمان محسوب می شود و اهمیت آن نه تنها به دلیل قدمت، بلکه به دلیل نقش پیونددهنده اش بین دو مجموعه ارزشمند گنجعلی خان و وکیل است.

در این بخش از بازار، عناصر تاریخی مهمی همچون مسجد چهل ستون، کاروانسرای گلشن با معماری دلنشین و سه بازارچه سرداری به چشم می خورند. در انتهای بازار اختیاری، می توان حمام یا چایخانه سنتی وکیل را یافت که امروزه به فضایی دلنشین برای استراحت و نوشیدن چای در فضایی تاریخی تبدیل شده است.

مجموعه و بازار وکیل: در امتداد بازار اختیاری، به مجموعه باشکوه وکیل می رسیم. این مجموعه عظیم و زیبا به دستور محمداسماعیل خان وکیل الملک، حاکم کرمان، در سال ۱۲۸۲ هجری قمری و توسط پسرش مرتضی قلی خان وکیل ثانی و دیگر نوادگانش ساخته شد. مجموعه وکیل شامل بازار، کاروانسرا، حمام و مسجد است و به نام سازندگانش، وکیل خوانده می شود. بازار وکیل یکی از زیباترین بازارهای ایران است که بخش تجاری آن بین مسجد جامع و ارگ قرار گرفته بود. بادگیرهای بلند و برج ساعت آن، از جمله عناصر معماری برجسته این مجموعه هستند. بازدید از حمام وکیل که اکنون به چایخانه ای سنتی تبدیل شده و کاروانسرای وکیل، فرصتی برای تجربه حسی عمیق از معماری و فرهنگ گذشته ایران است.

از پارچه تا مذهب: بازار مظفری و بخش های همجوار

بازار مظفری، از انتهای بازار وکیل آغاز شده و به خیابان میرزا رضای کرمانی ختم می شود. این بازار تاریخی که قدمت آن به قرن هشتم هجری قمری و به زمان امیر مبارزالدین محمد مظفر بازمی گردد، بخشی از مجموعه بزرگ تر مظفری است. در این قسمت از بازار، عناصر مهمی همچون تکیه (صف) عزاخانه که در گذشته محل برگزاری مراسم عزاداری بوده، بازار قدمگاه و مسجد جامع کرمان، یکی از باشکوه ترین مساجد تاریخی شهر، خودنمایی می کنند. حضور این بناهای مذهبی در کنار راسته های تجاری، پیوند عمیق میان دین و زندگی روزمره مردم را در گذشته نشان می دهد.

بازار سردار: در این بخش، بازار سردار به صورت چند بازارچه متقاطع ظاهر می شود که با سه راسته اصلی در حاشیه بازار اختیاری، به آن متصل است. این بازارچه بیشتر به پارچه فروشی اختصاص دارد و معماری پلکانی آن، جلوه ای خاص به آن بخشیده است. قدم زدن در میان مغازه های پارچه فروشی، تماشای رنگ ها و طرح های متنوع پارچه ها و تصور جنب و جوش گذشته، تجربه ای جذاب برای هر بازدیدکننده ای خواهد بود.

ریشه های کهن: بازار قلعه محمود و میدان قلعه

در جنوب بازار کرمان، بازار قلعه محمود به عنوان اولین بخش از بازار شمالی-جنوبی، ریشه های کهن خود را به نمایش می گذارد. به اولین قسمت از این بازار، بازار دروازه ریگ آباد نیز می گویند که نشان از اهمیت آن در گذشته به عنوان یکی از دروازه های ورودی شهر دارد. در دوران های گذشته، این بازار از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و امروزه نیز می توان آهنگری های سنتی را در آن مشاهده کرد که با همان سبک و سیاق قدیمی به کار مشغولند. صدای چکش های آهنگران و بوی فلز گداخته، یادآور قدمت و پویایی این بخش از بازار است.

بازار میدان قلعه: در امتداد بازار قلعه محمود، بازار میدان قلعه از خیابان امام خمینی آغاز و به چهارسوق گنجعلی خان منتهی می شود. این راسته به سبب نزدیکی به بازارهای شرقی-غربی، از رونق اقتصادی بیشتری نسبت به بازار قلعه محمود برخوردار بوده است. در این بازار، مغازه هایی در زمینه لحاف دوزی، فرش فروشی، مواد غذایی و دیگر کالاهای عمومی فعالیت می کنند و زندگی روزمره مردم کرمان را بازتاب می دهند. گشت و گذار در این بخش، حسی از بازارهای قدیمی ایران را به شما القا می کند.

گشتی در بازارهای فرعی دیگر

بازار بزرگ کرمان، تنها به راسته های اصلی خلاصه نمی شود و در دل خود بازارهای فرعی دیگری را نیز جای داده است که هر کدام جذابیت های خاص خود را دارند. کشف این بازارهای کوچک تر، بخشی از لذت گشت و گذار در این مجموعه تاریخی است:

• بازار قدمگاه (راجی کرمانی): این بخش از بازار، ترکیبی جالب از مغازه های سنتی و مدرن است. در یک سو، بوتیک های جدید و در سوی دیگر، مغازه هایی با حال و هوای قدیمی به چشم می خورند که گذشته و حال را در کنار هم به نمایش می گذارند. این راسته شامل ۱۲۱ مغازه است که تنوع بالایی از محصولات را عرضه می کنند.
• بازار عطاری: از ورودی بازار وکیل شروع شده و روبروی ورودی مسجد جامع در کوچه قدمگاه به پایان می رسد. در بازار عطاری، عطر و بوی گیاهان دارویی و ادویه جات مختلف، فضا را پر کرده است. این راسته با حدود ۱۹ مغازه، مرکز عرضه انواع عطریات، عرقیجات و داروهای گیاهی سنتی است و برای علاقه مندان به طب سنتی و گیاهان دارویی، بسیار جذاب خواهد بود.
• بازار کفاشان: این بازار سرپوشیده از انتهای بازار کلاه مالی آغاز و در ابتدای بازار حاج آقا علی به پایان می رسد. با بیش از ۱۶۰ مغازه و حجره، بازار کفاشان محلی پررونق برای دوخت و دوز و فروش انواع کفش های دست دوز و ماشینی است. ۹۵ درصد از مغازه ها به کار کفاشی مشغولند و می توان از صدای چرم دوزی و بوی چرم تازه در این راسته لذت برد.
• بازار کلاه مالی: این بازار بین بازار مسگری و کفاشان قرار دارد و شامل ۱۳ باب مغازه است. در گذشته، این راسته به طور خاص به تولید و فروش انواع کلاه های سنتی و محلی اختصاص داشته است. امروزه نیز می توان در آن محصولات مرتبط با پوشاک و صنایع دستی کوچک را یافت.
• بازار عزیز: اگرچه امروزه تنها نامی از بازار عزیز باقی مانده است، اما در گذشته، این بازار از دروازه شمالی شهر قدیم کرمان آغاز می شد. با گسترش شهر و تغییرات بافت شهری در طول تاریخ، بخش های زیادی از این بازار از بین رفته است، اما یاد و خاطره آن هنوز در اسناد تاریخی زنده است.
• مجموعه و بازار حاج آقا علی (بازار آهنگری): این مجموعه بازار در امتداد بازار عزیز و خیابان شریعتی قرار گرفته و تا راسته بازار کفاشان امتداد می یابد. علاوه بر بازار آهنگری، عناصری چون آب انبار، کاروانسرا و مسجد چهل ستون نیز در این مجموعه وجود دارند که زیبایی و اهمیت تاریخی آن را دوچندان می کنند.
• بازار کوزه گرها: این راسته که در دو طبقه ساخته شده، امروزه بیشتر به عنوان انبار مواد قالی بافی مانند پشم و پنبه مورد استفاده قرار می گیرد. ورودی آن با یک درب چوبی دارای طراحی جالب، چشم نوازی می کند و معماری آن یادآور کاربری های گذشته آن است.

تجربه خرید و چشیدن طعم ها: سوغات، صنایع دستی و خوراکی های بازار

بازدید از بازار کرمان بدون تجربه خرید سوغات و چشیدن طعم های بی نظیر آن، کامل نخواهد بود. این بازار، گنجینه ای از هنر و ذوق کرمانی است که در قالب صنایع دستی و خوراکی های محلی خودنمایی می کند. هر گوشه از بازار، فرصتی برای کشف یک هنر جدید یا چشیدن یک طعم متفاوت را به بازدیدکننده ارائه می دهد.

گنجینه هنر ایرانی: صنایع دستی معروف کرمان

کرمان مهد هنرهای دستی بی نظیری است که هر کدام داستانی از تاریخ و فرهنگ این دیار را روایت می کنند. در بخش های مختلف بازار کرمان، می توان نمونه های اصیل این هنرها را یافت و از نزدیک با ظرافت و زیبایی آن ها آشنا شد:

• پته دوزی: پته، نوعی رودوزی سنتی است که با نخ های رنگین بر روی پارچه ای ضخیم به نام عریض، نقوش زیبایی از گل و بوته و طرح های اصیل ایرانی خلق می شود. پته دوزی از مشهورترین صنایع دستی کرمان است و پته های نفیس را می توان در راسته بازارهای صنایع دستی تهیه کرد.
• قالی و قالیچه کرمانی: قالی کرمان، با طرح ها و رنگ های خاص خود، شهرت جهانی دارد. این قالی ها که اغلب با نقش های گل و مرغ، شاه عباسی و بته جقه بافته می شوند، نمادی از هنر اصیل ایرانی هستند و در بازار کرمان، می توان نمونه های بسیار زیبا و متنوعی از آن ها را مشاهده کرد.
• ظروف مسی (ساده و قلم زنی): همانطور که در بخش بازار مسگری اشاره شد، ظروف مسی از مهم ترین صنایع دستی کرمان هستند. این ظروف هم به صورت ساده و کاربردی و هم به شکل قلم زنی شده با نقوش ظریف و هنرمندانه عرضه می شوند و گزینه ای عالی برای سوغات و یادگاری هستند.
• گلیم شیریکی پیچ (ثبت یونسکو): گلیم شیریکی پیچ، نوعی گلیم بافته شده با تکنیکی خاص است که به دلیل پیچیدگی طرح و ظرافت بافت، در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. این گلیم ها با نقش های هندسی و رنگ های شاد، جلوه ای بی نظیر دارند.
• شال و ترمه: شال کرمانی و ترمه بافی نیز از دیگر هنرهای دستی این منطقه هستند. ترمه بافی با نخ های ابریشمی و نقوش بته جقه، اثری فاخر و نفیس است که در بازار کرمان می توان نمونه های زیبایی از آن را پیدا کرد.

هنگام خرید این صنایع دستی، به اصالت و کیفیت آن ها توجه کنید و از فروشندگان معتبر خرید نمایید. بسیاری از هنرمندان در همین بازار، به طور مستقیم محصولات خود را عرضه می کنند.

عطر و طعم بهشت: خوراکی ها و سوغات خوشمزه

علاوه بر صنایع دستی، بازار کرمان مملو از خوراکی های لذیذ و سوغات خوشمزه ای است که هر کدام داستانی از ذائقه و فرهنگ این منطقه را بیان می کنند. عطر و بوی ادویه جات و شیرینی های تازه، فضای بازار را پر کرده و هر بازدیدکننده ای را به امتحان آن ها دعوت می کند:

• زیره: زیره سبز و سیاه کرمان، شهرت جهانی دارد و از مرغوب ترین انواع زیره در جهان محسوب می شود. این ادویه معطر که خواص درمانی زیادی نیز دارد، یکی از اصلی ترین سوغات کرمان است.
• پسته رفسنجان: رفسنجان، قطب تولید پسته در ایران است و در بازار کرمان می توان بهترین و تازه ترین انواع پسته را با طعم های بی نظیر خریداری کرد.
• قاووت (قوتو): قاووت، پودری مقوی و سنتی است که از ترکیب غلات، دانه های روغنی و ادویه جات مختلف تهیه می شود و در انواع متنوعی همچون چهل گیاه و خشخاش موجود است. این خوراکی، نه تنها خوشمزه، بلکه سرشار از انرژی و خواص درمانی است.
• کلمپه و کماج سهن: کلمپه، نوعی کلوچه سنتی با مغز خرما، گردو و هل است که طعمی بی نظیر دارد. کماج سهن نیز نانی شیرین و مقوی است که از آرد جوانه گندم تهیه می شود و هر دو از شیرینی های محبوب کرمان هستند.
• مسقطی و انواع حلواها: مسقطی های کرمانی و انواع حلواهای سنتی، با طعم ها و بافت های متنوع، از دیگر سوغاتی های شیرین این شهر هستند.

در بازار، می توان فروشگاه های معتبر زیادی را برای خرید این محصولات پیدا کرد. اغلب فروشندگان، نمونه هایی از محصولات خود را برای چشیدن به مشتریان تعارف می کنند تا با اطمینان خاطر خرید خود را انجام دهند.

استراحت و پذیرایی: توقفی دلنشین در دل تاریخ

گشت و گذار در بازار طولانی و پرپیچ وخم کرمان، می تواند خسته کننده باشد، اما جای نگرانی نیست. این بازار، با فضاهای دلنشین خود، فرصت های بی نظیری برای استراحت و پذیرایی فراهم می کند که شما را به گذشته های دور می برد و خستگی را از تنتان بیرون می کند. توقف در این مکان ها، بخشی جدایی ناپذیر از تجربه بازدید از بخش های مختلف بازار کرمان است.

چایخانه ها و سفره خانه های سنتی

یکی از تجربه های فراموش نشدنی در بازار کرمان، توقف در چایخانه ها و سفره خانه های سنتی آن است. این مکان ها، فضایی آرام و دلنشین را برای لحظاتی استراحت در میان هیاهوی بازار فراهم می آورند. معروف ترین این مکان ها، چایخانه حمام وکیل است که در فضای تاریخی حمام وکیل راه اندازی شده است. با ورود به این چایخانه، گویی به گذشته سفر می کنید؛ محیطی با کاشی کاری های زیبا، حوض آب و نورپردازی ملایم که حسی از آرامش را القا می کند. نشستن بر روی تخت های سنتی، نوشیدن چای خوش رنگ و استکان کمر باریک و شنیدن نوای موسیقی سنتی، تجربه ای است که باید آن را لمس کرد.

علاوه بر حمام وکیل، در برخی از کاروانسراهای فعال در بازار نیز سفره خانه ها و رستوران های سنتی دایر هستند که غذاهای محلی کرمان را سرو می کنند. این مکان ها با دکوراسیون اصیل و فضای صمیمی، شما را به دنیایی از طعم ها و فرهنگ کرمانی دعوت می کنند.

طعم گردی در بازار: غذاهای محلی کرمان

کرمان، علاوه بر صنایع دستی، دارای گنجینه ای از غذاهای محلی خوشمزه است که امتحان آن ها در طول بازدید از بازار، خالی از لطف نخواهد بود. تجربه چشیدن این غذاها، شما را بیشتر با فرهنگ غذایی این منطقه آشنا می کند:

• بزقرمه: یکی از معروف ترین و لذیذترین خورش های کرمانی، بزقرمه است. این خورش با گوشت بز یا گوسفند، نخود، پیاز و ادویه جات خاص پخته می شود و طعمی بی نظیر دارد.
• آبگوشت متجنه: این آبگوشت که به آبگوشت کرمانی نیز شهرت دارد، با گوشت گوسفند، نخود، لوبیا، سیب زمینی و سبزیجات معطر تهیه می شود و غذایی مقوی و بسیار خوش طعم است.
• خورشت آلوچه کرمانی: خورشتی ترش و شیرین با طعمی دلپذیر که با آلوچه، گوشت، پیاز و ادویه جات پخته می شود و در کنار برنج سرو می شود.

بسیاری از رستوران ها و سفره خانه های نزدیک یا داخل بازار، این غذاهای محلی را با کیفیت بالا عرضه می کنند. همچنین، در غرفه های کوچکتر و اغذیه فروشی های بازار می توانید انواع آش ها، نان های محلی و دیگر خوراکی های سبک را برای رفع گرسنگی امتحان کنید. چشیدن این طعم ها، تجربه ای کامل از سفر به کرمان را برای شما به ارمغان می آورد.

راهنمای کامل بازدید از بازار بزرگ کرمان: تجربه ای بدون دغدغه

برای اینکه بازدید شما از بخش های مختلف بازار کرمان به یادماندنی و لذت بخش باشد، آگاهی از برخی نکات می تواند بسیار مفید باشد. این راهنما به شما کمک می کند تا با آمادگی کامل به این گنجینه تاریخی قدم بگذارید و نهایت استفاده را از سفر خود ببرید.

بهترین زمان و مدت زمان لازم برای بازدید

بازار کرمان، تقریباً در تمام روزهای سال جذاب است، اما برای داشتن تجربه ای بهتر، بهترین زمان بازدید، ساعات اولیه صبح یا اواخر عصر است. در این زمان ها، هوای کرمان خنک تر و بازار نیز از شلوغی کمتری برخوردار است. این آرامش نسبی به شما فرصت می دهد تا با دقت بیشتری به جزئیات معماری و صنایع دستی توجه کنید و با فروشندگان محلی گپ بزنید.

بازار بزرگ کرمان، هر روز هفته به جز جمعه ها و برخی از اعیاد رسمی، از ساعت ۹ صبح تا حدود ۲۱:۳۰ فعال است. برای بازدید کامل و جامع از تمام بخش های اصلی بازار و مجموعه گنجعلی خان، حداقل ۳ تا ۴ ساعت زمان لازم است. اگر علاقه مند به خرید، عکاسی و یا توقف در چایخانه ها هستید، ممکن است به زمان بیشتری نیاز داشته باشید.

مسیرهای دسترسی و ورودی های اصلی

بازار کرمان به دلیل موقعیت مرکزی خود در شهر، از دسترسی بسیار خوبی برخوردار است. ورودی های متعددی به این بازار وجود دارد که از جهات مختلف می توانید خود را به آن برسانید:

• ورودی غربی: از میدان ارگ (میدان توحید) می توانید وارد بازار شوید. این ورودی اصلی ترین و شناخته شده ترین راه دسترسی به بازار است.
• ورودی شرقی: از خیابان میرزا رضای کرمانی نیز می توانید به بخش شرقی بازار و مجموعه وکیل دسترسی پیدا کنید.
• ورودی جنوبی: خیابان امام خمینی یا خیابان مطهری (نام دیگر خیابان امام خمینی در این قسمت) شما را به بخش های جنوبی مانند بازار قلعه محمود می رسانند.
• ورودی شمالی: از خیابان شریعتی یا میدان شهدا نیز می توان به بخش های شمالی بازار دسترسی یافت.

برای حمل و نقل عمومی، ایستگاه های اتوبوس در خیابان شریعتی (سه راه شمال جنوبی) و تاکسی ها در خیابان میرزا رضای کرمانی و میدان ارگ به راحتی قابل دسترسی هستند. همچنین، برای کسانی که با خودروی شخصی سفر می کنند، پارکینگ هایی در نزدیکی ورودی های اصلی بازار وجود دارد که می توانید از آن ها استفاده کنید.

امکانات رفاهی و نکات مهم برای گردشگران

بازار بزرگ کرمان با توجه به اهمیت گردشگری خود، امکانات رفاهی متنوعی را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است:

• سرویس بهداشتی: در نقاط مختلف بازار، سرویس های بهداشتی عمومی در دسترس هستند.
• مساجد: مساجد تاریخی مانند مسجد جامع و مسجد گنجعلی خان، نه تنها مکان هایی برای عبادت، بلکه از جاذبه های معماری بازار نیز محسوب می شوند.
• رستوران و کافه: همانطور که ذکر شد، چایخانه ها، سفره خانه ها و رستوران های متعددی در داخل و اطراف بازار، آماده پذیرایی از شما هستند.
• نقشه راهنما: در برخی نقاط ورودی، نقشه هایی از بازار موجود است که به شما در مسیریابی کمک می کند. همچنین، می توانید از اپلیکیشن های نقشه برای یافتن مسیرها استفاده کنید.

نکات مهم:

• کفش راحت بپوشید: بازار کرمان بسیار طولانی است و برای پیمایش راحت آن، پوشیدن کفش های مناسب پیاده روی ضروری است.
• آب کافی همراه داشته باشید: به خصوص در فصول گرم سال، نوشیدن آب کافی برای جلوگیری از گرمازدگی اهمیت دارد.
• مراقبت از وسایل شخصی: مانند هر مکان شلوغ دیگری، مراقبت از کیف و وسایل شخصی توصیه می شود.
• چانه زدن: در خرید از بازارهای سنتی، چانه زدن برای رسیدن به قیمت مناسب، امری رایج است.

حفظ میراث ماندگار: چالش ها و راهکارهای حفاظت از بازار

بازار بزرگ کرمان، به عنوان یک میراث ملی ارزشمند، با چالش های متعددی در زمینه حفاظت و نگهداری روبرو است. سیستم برق فرسوده، سازه های غیراصولی و انبارهای غیرمجاز، از جمله تهدیداتی هستند که این بنای تاریخی را در معرض خطر قرار می دهند. برای حل این مشکلات، اقداماتی نظیر ایجاد کانال های زیرزمینی برای انتقال کابل های برق و مخابرات در حال انجام است و تاکنون سه کانال در بخش های بزرگ و قلعه بازار آماده شده اند.

با این حال، به دلیل هزینه های بالای مرمت و بازسازی، حفاظت از بازار کرمان نیازمند مشارکت گسترده تر بخش خصوصی و حمایت قوی تر بخش دولتی است. نگهداری از این اثر ملی که در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ به ثبت رسیده است، وظیفه ای همگانی است. مرمت و احیای این بازار نه تنها به حفظ یک بنای تاریخی کمک می کند، بلکه رونق اقتصادی و فرهنگی شهر را نیز تضمین خواهد کرد. امید است با تلاش های مستمر، این گنجینه بی نظیر برای نسل های آینده نیز پابرجا بماند و داستان های خود را روایت کند.

جمع بندی

بازار بزرگ کرمان، با قدمتی ششصد ساله، نه تنها طولانی ترین راسته بازار ایران است، بلکه مجموعه ای بی نظیر از تاریخ، هنر، فرهنگ و زندگی را در دل خود جای داده است. از میدان ارگ تا میدان مشتاقیه، هر پیچ و خم این بازار داستانی برای گفتن دارد؛ از معماری شگفت انگیز که با اقلیم کویری سازگار شده، تا آوای چکش مسگران و درخشش طلاهای زرگران. بخش های مختلف بازار کرمان، هر یک با ویژگی های منحصر به فرد خود، پنجره ای به گذشته های دور می گشایند و شما را به سفری در زمان دعوت می کنند.

گشت و گذار در راسته ها، سرای ها و تیمچه های آن، تجربه خرید صنایع دستی فاخر نظیر پته دوزی، گلیم شیریکی پیچ و ظروف مسی، چشیدن طعم بی نظیر سوغاتی هایی چون قاووت، کلمپه و پسته، و استراحت در چایخانه های سنتی، خاطره ای فراموش نشدنی در ذهن هر بازدیدکننده ای ثبت می کند. بازار کرمان فراتر از یک مرکز خرید، موزه ای زنده و پویا از هویت و تمدن ایرانی است. قدم های شما در این راسته تاریخی، ادامه دهنده روایتی ۶۰۰ ساله خواهد بود که از دل کویر، فرهنگ و تمدن ایران را فریاد می زند. پس سفر کنید و خاطره بسازید و بخشی از داستان ماندگار این گنجینه ملی شوید.